Ethisch verantwoorde smartphones: zin of onzin?

Je staat er misschien niet meteen bij stil wanneer je een mobiele telefoon koopt, maar dat ding is een wonder van techniek. Het is een samengaan van elektronica met metaal, glas en plastic, waarbij ook de nodige mineralen en chemische componenten in bijvoorbeeld de batterij en het scherm niet vergeten mogen worden. 

Samengevoegd biedt het toestel je de mogelijkheid draadloos te telefoneren en berichten te versturen, en in het geval van smartphones nog veel meer dan dat. De meeste mensen vinden dat alles heel normaal: je gaat naar de winkel, koopt een telefoon en dat ding werkt gewoon. Maar dat die telefoon veel meer is dan een eenvoudige optelsom van grondstoffen beseffen zij nauwelijks tot helemaal niet.

[related_article id=”161563″]

De fabrikanten van elektronische apparaten of eender welk ander consumptieproduct zijn geen liefdadigheidsinstellingen. Hun belangrijkste reden van bestaan is winst maken. Dat wil zeggen dat een product zo goedkoop mogelijk bij de klant moet kunnen worden geleverd, om het aan een zo hoog mogelijke prijs te kunnen verkopen.

De productiekost moet dus zo laag mogelijk gehouden worden. Maar hoe doen ze dat? Weet jij waar jouw telefoon vandaan komt en hoe hij gemaakt werd? Heb je enig idee of in die fabrieken de milieuregels gerespecteerd worden? Of de arbeiders daar wel goed behandeld worden en in veilige en gezonde omstandigheden hun werk kunnen doen? De antwoorden op die vragen zijn spijtig genoeg niet steeds positief.  

Mensonwaardig

Zegt de naam Foxconn je nog iets? Het is de grootste fabrikant van computeronderdelen wereldwijd, die bekend werd als producent van onder andere de iPhone en iPad van Apple. Daarnaast werken ze ook voor bedrijven als Samsung, Sony, Nokia en vele andere merken. In 2010 raakte het bedrijf echter in opspraak. Verscheidene werknemers van hun Chinese fabrieken pleegden zelfmoord omdat ze de extreem hoge werkdruk niet meer aankonden. Later braken er zelfs rellen uit door opstandige arbeiders die protesteerden tegen de mensonwaardige arbeidsomstandigheden, waarbij ze voor een hongerloon veel te lange shifts moesten draaien. Als je daarbij weet dat Apple ruim dertig procent winst maakt op elk iDevice dat verkocht wordt, is het misschien toch wel tijd om eens te gaan nadenken.

Net dat deed de Nederlander Bas van Abel. Als designer stoorde het hem dat zo weinig mensen stil bleven staan bij hoe een mobiele telefoon gemaakt wordt. De hier bovengenoemde sociale uitbuiting was niet het enige dat hem zorgen baarde. Het delven van de nodige grondstoffen in Derdewereldlanden voor de mineralen die nodig zijn in het fabricageproces, is dikwijls oorzaak van milieuvervuiling en bron van burgeroorlogen. 

Zou het niet mogelijk zijn een smartphone te laten maken die bestaat uit correct gewonnen grondstoffen en geassembleerd in fabrieken die goede arbeidscondities respecteren en de milieuwetgeving volgen? Zo ontstond Fairphone.

Fairphone

In plaats van enkel erover te blijven nadenken en dromen, nam Bas van Abel het heft in handen. In samenspraak met enkele NGO’s en andere geïnteresseerde partijen kreeg het concept vorm. Op een zeer transparante manier wordt gecommuniceerd over de financiering van het project, het bekomen van de grondstoffen en het opstarten van de productie.

Het resultaat is een echte smartphone die werkt op Android en die zelfs specificaties kan voorleggen die weliswaar niet tot de top behoren, maar die zeker ook niet in de budgetklasse thuis horen. Een leuke middenklasser, zeg maar, voor 325 Euro. Een 4.3 inchscherm met voldoende hoge resolutie en Dragontrail-glas, een quadcore-processor, 1 GB RAM, 16 GB opslaggeheugen, 8 megapixelcamera en zelfs met dual-SIM. De enige dingen die ontbreken zijn 4G-connectiviteit en NFC, maar dat is voor de meeste mensen zeker niet onoverkomelijk.

Uiteindelijk zijn de specificaties voor de klanten van Fairphone trouwens ondergeschikt aan het politieke standpunt dat ze innemen door deze telefoon aan te schaffen. Je maakt een duidelijke keuze via het kopen van dit toestel. Een keuze om te laten weten aan de wereld dat je niet zomaar aanvaardt dat de moderne consumptiemaatschappij een zware heffing legt op het milieu en het menselijk welzijn in ontwikkelingslanden. Wist je trouwens dat het gros van ons elektronisch afval terecht komt in ontwikkelingslanden? En dat is geen klein beetje! Die berg groeit alleen maar aan.

Recyclage

Het milieuaspect is eigenlijk ook niet alleen belangrijk voor die ontwikkelingslanden, maar zeker ook voor onszelf, waar die smartphones uiteindelijk voor het grootste deel gebruikt worden. Net zoals bijna iedereen heb jij waarschijnlijk thuis ergens wel minstens een van je oude mobiele telefoons in een la liggen, die daar stof ligt te happen. Of heb jij ook zo een doos vol met kabels en opladers van je oude toestellen? Net daarom wordt de Fairphone geleverd zonder al die toeters en bellen die je bij de andere merken wel steeds meekrijgt. Geen lader, geen datakabel en geen hoofdtelefoon. Die heb je waarschijnlijk toch nog ergens liggen.

Wat de batterij betreft: die is uitneembaar en dus vervangbaar. Van alle componenten van een smartphone is de batterij het meest aan sleet onderhevig. Na verloop van tijd verlies je meer en meer capaciteit, waardoor je frequenter zal moeten opladen. Met een nieuwe batterij krijg je zo weer het gevoel van een nieuwe toestel, dus weer een reden om niet meteen heel de telefoon af te schrijven als alleen maar de batterij het opgeeft.

En wat als de telefoon stuk gaat of uiteindelijk zodanig versleten dat het echt weer tijd wordt om een nieuwe aan te schaffen? Dan moet die gerecycleerd worden! Ook daaraan is gedacht door materialen te kiezen die deels uit gerecycleerde grondstoffen bestaan en die op hun beurt ook weer eenvoudig kunnen worden gerecycleerd.

Phonebloks

Vind jij het ook zo spijtig om je oude telefoon te vervangen, alleen maar omdat een enkel onderdeel niet meer voldoet aan je verwachtingen of de geest heeft gegeven? Het scherm is te klein? De processor is te zwak? De batterij te snel leeg? De camera niet goed genoeg? Enzovoort…

Maar buiten dat ene onderdeel voldoet de rest van de telefoon eigenlijk nog wel? Zonde toch, om alleen daarom heel de telefoon te moeten vervangen? Dat vond Dave Hakkens uit Nederland ook en daarom lanceerde hij het concept Phonebloks. Het idee is om als een soort Lego-bouwdoos je telefoon zelf te gaan samenstellen met net die componenten die jij er op wil hebben.

Je kan dan zelf kiezen welke camera, processor, geheugengrootte, enzovoort je wil en je schuift of klikt die dan gewoon op de telefoon. Komt er na verloop van tijd een betere of andere component uit, dan kan je zeer eenvoudig deze in de plaats zetten van het oude onderdeel en dit weer retourneren. Op die manier hou je eigenlijk steeds dezelfde telefoon, die geregeld modulaire hardware-updates kan ontvangen.

Waar de telefoon bij Fairphone reeds geproduceerd wordt, is dit bij Phonebloks helemaal niet zo. Het project zit nog steeds in de conceptfase. Via een social media campagne bleek dat heel wat mensen – bijna een miljoen – bijzondere interesse hebben voor dit project. Dat klinkt natuurlijk interessant voor een grotere fabrikant en ondertussen heeft Motorola het concept al omarmd. Het lijkt er op dat er serieus werk gebeurt om het dan ook in realiteit om te zetten.

The Evil Empires

Het zijn trouwens niet alleen alternatieve producenten die aandacht besteden aan het milieu. Ook de grote merken doen dat! Want we moeten realistisch zijn. Voor de twee hierboven vermelde projecten worden er hoogstens enkele honderdduizend tot misschien een miljoen mogelijke klanten voorzien. Fairphone voorziet een eerste productievolume van slechts 25.000 eenheden! Om dat even in perspectief te zetten: dat komt overeen met slechts een zesde van het volume smartphones dat elke maand alleen al in België wordt verkocht.

Met andere woorden, een zeer grote verantwoordelijkheid blijft liggen bij de klassieke merken, die letterlijk miljoenen smartphones per maand de wereld in sturen. Trekken zij zich iets aan van de milieuproblematiek en hebben zij aandacht voor sociale tewerkstelling? Of zijn zij nu toch alleen geïnteresseerd in puur winstbejag ten koste van alles?  

De grootste fabrikant van smartphones, Samsung, heeft een programma met de naam Planet First. Daarin leggen zij de nadruk op maatschappelijk verantwoord en milieubewust ondernemen. Reeds heel wat jaren zijn zij hiermee bezig en ze kunnen bijgevolg ook heel wat resultaat voorleggen. Het spijtige is dat de gewone consument hier nauwelijks iets van merkt, op de toch wel zeer commercieel gerichte reclamefilmpjes met een beroemde voetballer na. Dan doet een kleinere fabrikant als Sony het toch wel ietsjes beter. Daar heb je het GreenHeart-programma. Hier wordt meer dan bij Samsung de nadruk gelegd op groene technologieën, die meteen ook zichtbaar op de klant overkomen, als die er tenminste aandacht aan wil geven.

Voorbeeldjes bij Sony zijn het gebruik van gerecycleerd plastic en wateroplosbare verven, waar het kan. Maar dat is iets wat je niet kan merken aan het toestel zelf. Wat je wel kan zien, zijn de kleinere verpakkingen en het gebrek aan uitgebreide handleidingen – dus minder papierverbruik – en veel efficiëntere opladers die het elektriciteitsverbruik beperken.

Het zijn kleine dingen en er is nog een heel lange weg te gaan. Maar alle beetjes helpen en blijkbaar is er dus ook bij de grote fabrikanten toch een verandering in de mentaliteit waarneembaar. Het zijn trouwens niet alleen Samsung en Sony die dit doen. Zij dienen hier enkel als voorbeeld. Ook de andere fabrikanten beginnen meer en meer onder druk van de consument aandacht te besteden aan deze onderwerpen.

Conclusie

Zijn die ethisch verantwoorde smartphones, waarvan we hier twee voorbeelden besproken hebben, nu zinvol of niet? Zonder twijfel wel! Ze maken duidelijk dat er vanuit de consumenten een vraag bestaat naar alternatieven die het milieu en een sociale maatschappij voorrang geven op winstbejag. Op die manier werken ze als katalysator naar de grote merken toe, zodat ook zij hier belangrijke agendapunten van moeten maken. De kritische consument laat zijn stem horen, aanvaardt niet meer zomaar alles vanzelf en uit kritiek op een steeds mondiger manier. Die grote merken zijn daar zeer gevoelig voor.

Zijn Fairphone en Phonebloks daarom ook levensvatbaar? Dat is een andere vraag… Fairphone heeft al bewezen een eerste productie op gang te kunnen trekken en heeft blijkbaar voldoende voorintekenaars om uit de kosten te komen. Maar of er ooit een tweede productievolume zal komen is onzeker. Wij hopen alvast van wel. Phonebloks is nog een concept, maar is wel al in gesprek met Motorola om het in realiteit om te zetten.

Toch heb ik belangrijke vragen. Is zo’n blokkendoos wel een aantrekkelijke telefoon voor een modale consument of zal dit enkel nerds aantrekken? Er zijn ook ernstige technische beperkingen. In een klassieke smartphone zijn de verschillende componenten en de software door de fabrikant op elkaar afgestemd. In een modulair systeem met bouwblokken zal dat veel minder het geval kunnen zijn. Ik vrees dus dat zo een smartphone – ook met de beste componenten – uiteindelijk een trage bedoening zal worden. En wie garandeert er dat de uitwisseling van componenten de afvalstroom zal verminderen? Misschien is het tegendeel zelfs waar, omdat veel mensen gemakkelijker en vaker nieuwe onderdelen zullen willen bestellen. De toekomst zal het leren…