Zijn online apotheken betrouwbaar of niet?

Internetfarmacieën kan je verdelen in twee groepen. Enerzijds zijn er de websites van deugdelijke apotheken waar je in alle vertrouwen medicamenten kan bestellen. De apotheker mag via zijn website geen andere producten aan de wereld voorstellen dan degene die hij ook verkoopt in zijn apotheek op de hoek van de straat. Bovendien mag er, volgens de Orde der apothekers, slechts één website aangemaakt worden per apotheek.

Anderzijds zijn er ook clandestiene online farmacieën. Het gaat dan meestal om internationale pillendraaiers die de schijn van medische controle trachten op te houden maar je eigenlijk een kat in een zak verkopen. Producenten in Azië hebben lak aan controleorganismen en ze verkopen sterk onder de Europese prijs. Een enkel bedrijf heeft vaak tientallen lokale websites om klanten te lokken. Af en toe haalt een vangst van clandestiene medicijnen het nieuws, maar ondertussen blijft de verkoop stijgen en lijkt jan-met-de-pet zich weinig zorgen te maken over de risico’s.

Strenge voorwaarden

De wetgever heeft lang geprobeerd de integrale internetverkoop van geneesmiddelen tegen te houden, tot België onder druk van Europa werd verplicht zijn regelgeving aan te passen aan de EU-richtlijnen. Daarom werd eerst in 2006 de opening gemaakt voor de zogenaamde verkoop op afstand van niet-voorschriftplichtige geneesmiddelen.

Meer dan twee jaar later werd, door middel van de wet van 9 februari 2009, de verkoop van medicijnen via het internet toch toegelaten onder strikte voorwaarden. Om verwarring te vermijden: deze strenge regels slaan op de verkoop van geneesmiddelen en niet op de reservering ervan. Wanneer de apotheek om de hoek een website heeft, kan je daar dus probleemloos online medicijnen reserveren die je daarna ter plaatse afhaalt en afrekent.

Niet voor dieren

Via het internet is het alleen toegelaten om voorschriftvrije geneesmiddelen (OTC-geneesmiddelen) te verkopen voor menselijk gebruik. De verkoop van medicijnen voor dierlijk gebruik is niet toegelaten, zelfs al zijn die voorschriftvrij. Grondstoffen aankopen, zodat je zelf poedertjes zou kunnen maken, is eveneens uit den boze.

Mocht je erover nadenken om in je garage een online-gestuurde postorderapotheek op te zetten, dan mag je die plannen snel weer opbergen. Alleen erkende apothekers die werkzaam zijn in een voor het publiek opengestelde apotheek mogen geneesmiddelen vrij van voorschrift aanbieden en leveren via het wereldwijde web. Het komt erop neer dat de internet-apotheek een uitbreiding moet zijn van de apotheek in de straat. Bovendien moet die apotheek gevestigd zijn op een wettige locatie in ons land.

Maar ook voor de klant gelden bepaalde restricties. Enkel individuele patiënten mogen geneesmiddelen via het internet aankopen. Het is niet toegestaan om geneesmiddelen te slijten aan groepen van patiënten of andere personen dan patiënten. Bovendien moeten de patiënten in België wonen.

Legale online apotheken

Veel Belgische apothekers met een eigen www-adres zijn op de e-commercetrein gesprongen. Maar natuurlijk moet zo’n e-shop wel aan een waslijst aan vormvoorwaarden voldoen. Zo moet bijvoorbeeld de geldigheidsduur van het aanbod of van de prijs van het geneesmiddel vermeld zijn. Ook de identiteit, adres en vergunningsnummer van de apotheker moet op de website staan. Er mag geen reclame gemaakt worden voor geneesmiddelen en de verkoop en levering moet verlopen via de beginselen voor de ‘goede officinale farmaceutische praktijken’.

Het Federale Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten (FAGG) controleert of de regels worden nageleefd en publiceert een lijst van erkende online apotheken in België. De lijst van 21 pagina’s is alfabetisch per gemeente geordend. Hier staan zowel de online apotheken waar je kan kopen als webadressen waar je medicijnen kan reserveren.

Terwijl de FAGG willekeurige controles op de websites van apothekers uitvoert én ook ingaat op klachten, is er ook nog de Orde der apothekers die toezicht houdt op de deontologische plichtenleer. De Orde oordeelt bijvoorbeeld welke publiciteit toegelaten is. 

Veel van hetzelfde

De lijst van Belgische online apotheken mag dan wel lang zijn, maar het zijn lang niet allemaal volwaardige e-apotheken met zoekfuncties, mogelijkheid tot bestelling, levering en online betaalmogelijkheden. Bovendien draaien heel veel apotheeksites op dezelfde motor. Veel ervan zijn gehost bij Aposite, een bedrijf dat gespecialiseerd is in apotheeksites.

Aposite werkt met sjablonen waarvan de klanten de banner, kleuren, afbeeldingen en inhoud kunnen aanpassen. Het beschikt over een centrale afbeeldingenbank voor medicijnen en ook haar productdatabank haalt haar gegevens uit officiële bronnen. Dat betekent wel dat de onderliggende gegevens dezelfde zijn voor alle 600 klanten van Aposite. Bovendien kan je bij adressen van deze host uitsluitend producten reserveren.

Andere e-apotheken draaien op www.e-drugstore.be waar je wél leveringen kan bestellen, maar ook hier putten alle aangesloten sites uit dezelfde centrale database. Wat in de praktijk betekent dat de prijzen dezelfde zijn. De prijzen van de geneesmiddelen zonder voorschrift lopen een beetje uiteen, maar dat geldt ook wanneer je de apotheken in verschillende gemeenten bezoekt.

De Belgische e-apotheken schrappen de verzendingskosten wanneer je boven een bepaald bedrag bestelt. Meestal varieert dat totaal tussen de 50 en 70 euro.

Zonder schaamrood

Wie online koopt in een officiële Belgische internetapotheek doet dat natuurlijk voor het gemak. De klant hoeft de deur niet uit om de producten te ontvangen. Maar de internationale handel in medicijnen boomt vooral vanwege andere redenen.

“Geen recept nodig!” “Anoniem!” “Goedkoop!” “Wetenschappelijke doorbraak!” Het zijn allemaal kreten van illegale, vaak Engelstalige medicijnwinkels op het web. De shops leveren zonder recept medicijnen waarvoor volgens de regels wél een doktersvoorschrift nodig is. Het gaat meestal om middelen tegen erectiestoornissen, mirakels tegen kaalheid, wondermiddelen om af te slanken, kalmerende middelen, spierversterkers en doping.

Klanten gebruiken dit soort internetfarmacieën niet in de plaats van maar naast hun gewone apotheek. Het gaat immers om aandoeningen waarvoor mensen liever niet naar hun eigen arts gaan. Of situaties waarbij de klant al bij voorbaat weet dat de arts een bepaalde medicatie zal afraden terwijl hij het toch wil nemen. De prijzen liggen veel lager, de pakketten worden discreet bezorgd en uiteraard komt de ziekteverzekering niet tegemoet in de kosten.

Producent wordt verkoper

De houding van de producenten van geneesmiddelen is niet altijd eenduidig en evenmin consequent, vooral als er omzet mee gemoeid is. De producent van Viagra, het Amerikaanse bedrijf Pfizer, weet natuurlijk zelf ook dat de zoekterm ‘viagra kopen’ 24 miljoen keer per jaar wordt gegoogeld.

Hoewel de omzet de laatste jaren iets is teruggelopen, blijft dit potentieverhogend medicijn het populairste product van Pfizer. De oorzaak van de slinkende verkoop wijt Pfizer aan de wijdverbreide illegale handel in vervalste versies van de blauwe pilletjes via het internet. Daarom wil de producent de vijand met zijn eigen wapens verslaan en besliste Pfizer om het medicijn via het internet te verkopen op www.viagra.com.

Om dit product legaal te kunnen bestellen is overigens nog steeds een recept van een arts nodig. Een grote keten van apotheken in de Verenigde Staten, CVS, neemt de afhandeling van de bestellingen voor haar rekening. Ook in Nederland had Pfizer een webportal, waar patiënten onder meer online medicijnen konden aanvragen. Per 1 september 2012 is de stekker uit deze portal getrokken en wordt de farmaceutische dienstverlening verdergezet door de online apotheek eFarma om de levering van chronische medicatie en receptvrije geneesmiddelen te waarborgen.

Aan de ene kant probeert Pfizer op die manier de klant te waarschuwen voor nepproducten en haar eigen merk te beschermen. Aan de andere kant vervaagt dezelfde producent de rol van de apotheker, die door persoonlijk contact een extra controle inbrengt.

Dweilen met de kraan open

Toch blijft de Belg massaal namaakproducten kopen via het internet. Het aantal nagemaakte geneesmiddelen dat door de douane wordt onderschept blijft stijgen. De afgelopen drie jaar kon onze douane meer dan 43.000 nagemaakte medicijnen tegenhouden. Vooral erectiepillen, groeihormonen, vermageringspillen, kalmeringsmiddelen en antidepressiva zijn populair. Mensen schamen zich blijkbaar nog steeds om ze te vragen bij de officiële kanalen, volgens het Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten. Ondertussen wordt alles nagemaakt, zelfs antibiotica en malariapillen. De kopers stellen zich bloot aan gerechtelijke vervolging, want door namaak te kopen bega je een inbreuk.

Wordt een verdacht pakket door de douane onderschept, dan wordt het FAGG gevraagd om een controle bij de douanediensten uit te voeren. Is er een probleem, dan zal het FAGG het product in beslag nemen en een waarschuwing per brief sturen naar de betrokkene. Als de bestemmeling akkoord gaat met de vernietiging wordt het dossier afgesloten. Indien de bestemmeling niet akkoord gaat of recidiveert, bezorgt het FAGG het dossier aan het parket. In dat geval kan er een boete of gerechtelijke vervolging volgen. In sommige gevallen (drugs, grote hoeveelheden, hormonen, …) zal sowieso een samenwerking met de politie en/of het parket starten.

Made in China

Waar vroeger de medicijnenfraude erg lokaal en incidenteel gebeurde, worden nu massaal mensen slachtoffer van medicijnen die verkeerde stoffen bevatten. De fraudeurs aanpakken blijkt een veel moeilijkere zaak. Het gaat immers om internationale kartels die hun producten in India of Pakistan maken en hun bestanddelen uit China laten komen, terwijl de firma die ze verkoopt haar financiële rekeningen heeft op de Kaaimaneilanden.

Zulke netwerken oprollen, vraagt grootscheepse internationale samenwerking die meestal wordt gecoördineerd door Interpol. Zo liep er van 18 tot 25 juni 2013 een internationale gecoördineerde actie tegen illegale geneesmiddelen, Pangea VI, waaraan 100 landen deelnamen, waaronder België. 9.000 websites werden opgerold en afgesloten, 58 personen werden gearresteerd, 9,8 miljoen potentieel gevaarlijke geneesmiddelen met een waarde van 41 miljoen dollar werden in beslag genomen. Het slechte nieuws is dat de aanmaak en verkoop van de medicijnen zich verplaatsen en gewoon doorgaan.

Viagra met speed

Mannen die hun erectie, of de standbytijd ervan, willen tweaken met een blauw pilletje nemen een risico door hun bestelling te plaatsen op een site die niet koosjer is. Het Nederlandse Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, kortweg RIVM, heeft een breed opgezet labo-onderzoek gedaan naar de samenstelling van potentieverbeteraars. Hieruit bleek dat 97% van de veelbelovende potentieverbeteraars niet de echte Viagra- of Cialis-pillen waren.

De werkzame stoffen van erectiemiddelen Viagra, Cialis en Levitra zijn sildenafil, tadalafil of vardenafil. Uit de tests blijkt dat de clandestiene labs erg slordig omgaan met de samenstelling. Ze bevatten tussen de 80 tot 140% van de gedeclareerde hoeveelheid. Tabletten die te weinig werkzame stof bevatten, leveren weinig gevaar op, maar de werking zal uiteraard minder zijn. Hogere doseringen zijn daarentegen wel risicovol omdat de bijwerkingen toenemen. Het is als Russische roulette. Het kan heel lang goed gaan, tot je pech hebt.

Bovendien worden vooral in illegale Viagra meermaals sporen van andere geneesmiddelen ontdekt zoals amfetamine (een verslavende stof beter gekend als speed) of fluoxetine (een antidepressivum). De hoeveelheden van deze vervuiling zijn erg laag maar geven wel aan dat de pillen worden gemaakt in laboratoria die ook drugs produceren.

Het is een onbegonnen zaak om het verschil tussen echt en fake te zien. Soms zijn de kleuren van de verpakking iets schraler, dan weer klopt de streepjescode niet of is het registratienummer of VHB-nummer vervalst. Terwijl ze toch afbeeldingen van de originele merken tonen, vermelden veel aanbieders dat het om ‘legale generieke’ producten gaat. Door het gebrek aan kwaliteitscontrole over de hele productielijn loop je ook met de generieke medicijnen uiteraard als gebruiker een behoorlijk risico.

Misleiding troef

Wie googelt op de zoekterm ‘Viagra kopen’ komt bij een hoop sites die er alles aan doen om een betrouwbare en solide indruk te geven. De verkopers realiseren zich dat potentiele kopers worden afgeschrikt bij de gedachte dat ze een bestelling in China zouden plaatsen.

Zo kan je bijvoorbeeld terecht op het Nederlandse domein Dokter Online, www.dokteronlin.nl. Mijn argwaan zou kunnen worden gewekt door het feit dat de naam van het bedrijf en de naam van het domein licht van spelling verschillen. www.dokteronlin.nl is hetzelfde als www.dokteronline.com. Hoe dan ook, je komt via deze weg bij de site van dokter Syed Erfeen die zich voordoet als een ervaren arts. Op de homepage wijst men op het belang van een betrouwbare online huisarts en het feit dat de medicijnen die je hier koopt merkproducten zijn en geen generische medicijnen. De streepjescode moet aantonen dat de medicijnen echt zijn. Dokter Online werkt zogezegd ook met doktersvoorschrift. In de praktijk komt het erop neer dat je na de bestelling een online document invult met enkele persoonlijke gegevens over je conditie.

In de toelichting blijkt de misleiding. Bijvoorbeeld: op de vraag of deze werkwijze legaal is, volgt het antwoord dat deze methode “volkomen legaal is binnen de UK”. Hiermee zegt Dokter Online net niet dat de exportverkoop van deze libido-oppeppers wel degelijk illegaal is. Het medische team van Dokter Online is al even fake. Van dokter Stamatios Poupalos die een ‘gewaardeerd lid’ zou zijn van de afdeling Spoedeisende hulp in een Londens ziekenhuis, vind je geen spoor in de databank van de National Health Service.

Toch is misleiding nog iets heel anders dan bedrog. Dat blijkt uit het feit dat je bestelling wel degelijk een week later in een pakketje uit het Verenigd Koninkrijk zit waarin de medicijnen met de juiste streepjescode zitten. Toen ik de helpdesk belde om enkele vragen te stellen over de organisatie, kreeg ik een Nederlandse dame aan de lijn die erop aandrong dat ik alle vragen per mail zou stellen. Op geen enkele mail is, zoals ik al verwachtte, antwoord gekomen.

Snelle evoluties, trage wetten

In de lente van vorig jaar bracht minister van Sociale Zaken en Volksgezondheid, Laurette Onkelinckx, een voorontwerp op tafel om de handel in vervalste geneesmiddelen aan te pakken. Hierdoor zouden websites die in België geneesmiddelen mogen verkopen aan een EU-logo herkenbaar zijn. Bovendien moeten alle geneesmiddelen op voorschrift een veiligheidskenmerk tegen vervalsing dragen.

Ten slotte moet de verpakking beveiligd zijn zodat je gemakkelijk kan nagaan of er niet mee werd geknoeid. De woordvoerder van het FAGG zegt me dat er voor een veiligheidskenmerk eerst nog een zogenaamde gedelegeerde handeling uitgewerkt moet worden door de Europese Commissie. Dit is momenteel in uitvoering en men verwacht dat dit eind 2014 klaar zou zijn. Na de publicatie heeft België zes jaar de tijd om dit in nationale wetgeving om te zetten.