Gigantisch ruimte-object wijst mogelijks op buitenaards leven

KIC 8462852 doet astronomen in het haar krabben. De Kepler-telescoop hield de ster, die zich zo’n 1.500 lichtjaar van de aarde bevindt, vier jaar lang in het oog en deed in die tijd enkele vreemde observaties. De Kepler-telescoop zweeft boven onze hoofden in de ruimte, zoals de Hubble. In tegenstelling tot Hubble neemt Kepler geen foto’s: het toestel observeert verre sterren aan de hand van hun licht om zo exoplaneten te ontdekken. Lees je dat er ergens ver weg een planeet is gevonden die op de aarde lijkt, dan is dat meestal dankzij Kepler.

Het verhaal achter een dipje

Passeert een planeet voorbij een ster, dan gaat de lichtintensiteit een klein beetje achteruit. Een mastodont zoals Jupiter blokkeert ongeveer één procent van het licht uitgezonden door een verre zon. Door dipjes in de lichtsterkte te meten en hun frequentie in het oog te houden krijgen onderzoekers een erg goed idee van onder andere het formaat van een planeet, en de baan die het hemellichaam rond z’n ster volgt.

Twee zaken zijn hier belangrijk: het licht van een ster dimt nooit veel (een ster is helder en een planeet in verhouding relatief klein), en de dipjes volgen een frequentie (planeten draaien in duidelijke banen rond de ster). Niet verbazend dus dat astronomen geen idee hebben wat ze met de data van KIC 8462852 moeten aanvangen: het licht van de ster dimt veel vaker dan verwacht, de dipjes volgen vooralsnog geen patroon en vooral: op een bepaald moment scheen KIC 15 procent minder fel, gevolgd door een vermindering in lichtintensiteit van maar liefst 22 procent.

Geen verklaring

Een ongeziene ontdekking zoals deze leidt tot speculatie, en uiteraard komt een zichzelf respecterend astronoom niet zomaar met ‘aliens’ aandraven. Een gigantische hoop ruimtepuin in een baan rond de ster zou het dimmen kunnen verklaren. Voordat uit dat puin planeten ontstaan, zweeft het ongeorganiseerd rond een baby-zon. Dergelijke puinwolken komen echter alleen voor rond jonge sterren, en verder onderzoek wijst uit dat KIC 8462852 een volwassen ster is. Geen ruimtepuin dus.

De meest aannemelijke theorie is de passage van een enorme kometenzwerm die voor de ster in kwestie werd getrokken na de doortocht van een andere ster. Volgens een paper geschreven door Tabby Boyanian, postgrad aan de universiteit van Yale en hoofd van Keplers Planet Hunter-project, is er niets dat die theorie onmiddellijk keldert. Dat wil niet zeggen dat ze waterdicht is. De kometenmassa zou ongezien groot moeten zijn. Bovendien spreekt de kometenredenering van een erg groot toeval: de kometen zouden de ster niet blijven dimmen: de passage moet toevallig hebben plaatsgevonden op het moment dat Kepler aan het kijken was. De kans dat zich zoiets voordoet is letterlijk astronomisch klein.

Voorzichtig speculeren

In een telefonisch interview aan The Atlantic stelt Boyanian dat haar paper enkel natuurlijke oorzaken onderzoekt. “Maar ik neem andere scenario’s in overweging.” Daarbij wordt ze bijgestaan door Jason Wright, een astronoom van Penn State University. Wright is geen aandachtsfreak die op History Chanel komt uitleggen hoe de piramides misschien wel het werk zijn van aliens, maar een gerespecteerd astronoom. In een blogpost op de website van zijn universiteit stelt hij dat de ‘buitenaards leven-hypothese’ alleen mag bovengehaald worden als allerlaatste poging om iets te verklaren, nadat natuurlijke fenomenen in rekening zijn gebracht.

Buitenaards leven

Volgens Wright is het echter aannemelijk dat een buitenaardse beschaving inderdaad verantwoordelijk is voor het flikkeren van KIC 8462852. Hij hamert er echter op dat aliens bij deze een hypothese zijn, maar meer niet. “Er is geen afdoende bewijs om de hypothese te ondersteunen en de kans is groot dat we nog een andere verklaring zullen vinden.” Aan de kometenverklaring hecht hij evenmin veel geloof.

Waarom denkt Wright dat ruimtemannetjes verantwoordelijk kunnen zijn? De Dyson Sphere. De theorie gaat als volgt: een geavanceerde beschaving heeft steeds meer energie nodig. Hoe meer die beschaving kan, hoe meer energie er tevens nodig is. Een enorme bron van energie is een ster. Kijk maar naar de zonnepanelen die we hier op aarde gebruiken.

Collectorzwerm

Zelfs al zetten we gans de aardbol vol met zonnepanelen, dan nog zouden we slechts een verwaarloosbaar deel van de energie van onze ster gebruiken. De rest gaat verloren. Een Dyson Sphere wil een zon voor haar volle potentieel benutten. Onderzoekers denken dat een geavanceerde beschaving met hoge energienoden grote collectoren voor zonne-energie zou bouwen. Een dergelijke megastructuur zou voor Kepler op een planeet lijken.

Wright vermoedt dat een beschaving die één mega-zonnecollector bouwt er waarschijnlijk meerdere zou bouwen. Wanneer een ster een heleboel collectoren in verschillende banen rond zich heeft, zou dat tot significante dippen in lichtsterkte leiden. Bovendien zorgen meerdere structuren in meerdere banen voor dipjes van verschillende sterktes op onregelmatige intervallen. Soms zouden er twintig collectoren tussen Kepler en de ster zweven, op andere momenten misschien maar vijf.

Onwaarschijnlijk maar realistisch

De Dyson Sphere is geen dwaas idee van een gekke astronoom, maar een concept waar al veel over geschreven is.  Het is niet zo ver gezocht: astronomen zijn het er over eens dat een dergelijke megaconstructie iets is dat geavanceerde beschavingen mogelijks zouden bouwen.

Wat moeten we nu denken van KIC 8462852? Hoewel buitenaards leven momenteel een aanlokkelijke theorie lijkt, is het niets meer dan dat. Er is nog veel meer onderzoek en observatie nodig om van “Dit doet ons denken aan een Dyson Sphere” naar “Dit zou wel eens een Dyson Sphere kunnen zijn” te gaan. De kans dat de onderzoekers intussen op een aannemelijkere verklaring stuiten is groot.

Wow!

In tussentijd richt SETI (kort voor Search for Extra Terrestrial Intelligence) zijn pijlen op de ster. Hoewel niets ‘aliens’ is totdat het honderd procent zeker ‘aliens’ is, kreeg SETI zelden een meer veelbelovend doelwit voorgeschoteld. Momenteel staat het mysterie op het niveau van het Wow!-signaal. Dat in 1977 waargenomen signaal duurde 72 seconden en leek een kunstmatige oorsprong te hebben. Toen astronoom Jerry Ehman het signaal hoorde omcirkelde hij de data op het uitgeprinte blad, en schreef hij er “Wow!” bij, vandaar de naam.

Tot vandaag weten wetenschappers niet wat te maken van het Wow!-signaal. Net als bij KIC 8462852 zijn er verklaringen, maar geen enkele echt aannemelijke. Het signaal, dat afkomstig was uit een regio zonder sterren of planeten, is sinds 1977 niet meer gehoord. “Buitenaards leven”, blijft een hypothese om mee rekening te houden. Met het flikkeren van KIC 8462852 stuitten astronomen op een mysterie van gelijkaardig formaat.

Verder onderzoek

Wat de astronomen ook ontdekten, het is iets heel vreemds. Al 150.000 sterren werden geanalyseerd, en nog nooit zagen ze iets gelijkaardigs. Wright zet zijn geld in op een niet al te spectaculaire verklaring. In z’n blog suggereert hij dat KIC 8462852 misschien toch een jonge ster is, tegen de waarnemingen in, maar hij kan die speculatie niet staven. Denk dus niet dat astronomen buitenaards leven gevonden hebben. Wat ze ontdekten is een gigantisch (letterlijk en figuurlijk) mysterie dat tot nader order niet te verklaren is. Eén van de hypotheses (maar niet meer dan dat) is buitenaards leven, al is de kans groot dat de toekomst zal uitwijzen dat de oorzaak wel natuurlijk van aard is. Een genuanceerd verhaal dus, met een waterkans op een spectaculair einde.

Update: Helaas, de toekomst gooit zoals voorspeld roet in het eten. Wetenschappers zijn intussen vrij zeker dat een excentrieke kometenzwerm verantwoordelijk is voor de waarnemingen, en dus niet geavanceerd buitenaards leven.