De onoplosbare puzzel van cyberpesten

Pesten is jammer genoeg een fenomeen dat zich al langer voordoet dan vandaag. Het lijkt iets te zijn dat eigen is aan de mens en het kan overal gebeuren. De twee “populairste” plaatsen waar gepest wordt vandaag de dag, zijn op scholen en op de werkvloer. Sinds de komst van het internet en sociale media is er een nieuwe vorm van pesten opgedoken, namelijk cyberpesten. We zijn er intussen allemaal bekend mee en verschillende organisaties zetten acties op poten om cyberpesten tegen te gaan, maar net zoals het traditionele pesten, lijkt cyberpesten iets te zijn waarmee we voor eeuwig te maken zullen krijgen. In dit artikel gaan we dieper in op het cyberpestlandschap anno 2019 en welke acties er zoal ondernomen worden om het tegen te gaan.

Altijd en overal

Voor we dieper in de wereld van het cyberpesten duiken, gaan we de basis en grootste gevaren nog even overlopen. Cyberpesten is in feite een variant van traditioneel pesten, waarbij het medium verschilt. Waar traditioneel pesten zich afspeelt in het echte leven, gebeurt cyberpesten in de digitale wereld, maar soms is een combinatie van beide mogelijk. Als we cyberpesten definiëren, kunnen we vertrekken van de definitie van pesten en die baseert zich op drie belangrijke eigenschappen. Bij pesten is er de intentie om de ander te kwetsen, gebeurt deze actie herhaaldelijk en is er een zeker machtsonevenwicht tussen de twee partijen, waarbij de pester zoekt naar een vorm van macht, status of waardering bij een grotere groep. Nog een groot verschil tussen pesten en cyberpesten is dat cyberpesten nooit ophoudt. Waar gewoon pesten (meestal) stopt buiten de schoolmuren, gaat cyberpesten door. De gepeste persoon voelt zich daardoor nooit veilig, waar hij/zij ook is. Het machtsonevenwicht bij cyberpesten kan bovendien nog groter zijn als dit anoniem gebeurt. Het laatste belangrijke verschil is het permanente aspect van cyberpesten. Eens een filmpje, video of post online staat, kan het vaak niet meteen verwijderd worden. En zelfs als het uiteindelijk verwijderd wordt, zijn er nog steeds heel wat mensen die het hebben gezien en misschien zelfs lokaal hebben opgeslagen. De gevolgen van cyberpesten zijn dus zonder twijfel erger dan die van traditioneel pesten en het feit dat cyberpesten moeilijker te controleren is, maakt de situatie alleen maar erger. Toch mogen we de hoop niet opgeven!

Pesten stopt gewoonlijk buiten de schooluren, maar cyberpesten is daarentegen een permanent iets.

Een waaier aan mogelijkheden

De algemene effecten van cyberpesten zijn niet alleen erger dan bij traditioneel pesten, maar er zijn ook veel meer mogelijkheden. In de online wereld zijn er namelijk heel weinig beperkingen en is zowat alles mogelijk. Het grootste nadeel van cyberpesten hebben we reeds vermeld, namelijk de anonimiteit. Er zijn manieren om volledig anoniem iemand het leven zuur te maken, wat het voor de gepeste alleen maar moeilijker maakt om zich te ontdoen van de pesterijen. De pesterijen zelf kunnen bovendien heel veel verschillende vormen aannemen. Hier zijn er twee algemene categorieën: direct en indirect. Bij directe pesterijen weet de gepeste dat hij gepest wordt. Voorbeelden hiervan zijn beledigende boodschappen of foto’s sturen naar de persoon in kwestie. De meest verregaande vorm is het versturen van virussen of accounts hacken, maar de beledigende boodschappen komen meer voor. Indirecte pesterijen zijn in een bepaald opzicht erger dan directe, omdat de gepeste hier (aanvankelijk) niet weet dat hij/zij gepest wordt. In dit geval kan er gevoelige/gênante info onderling doorgestuurd worden in privégesprekken zonder dat de gepeste dit weet. Als hij/zij de volgende dag op school aankomt en iedereen hem/haar plots uitlacht, dan weet de gepeste persoon niet wat de oorzaak hiervan is en wordt het moeilijk om hierbij hulp te vragen.

Moeilijk in de hand te houden

Door de omvang van de digitale wereld, het internet, sociale media… is het quasi onmogelijk om cyberpesten volledig in de hand te houden. Op de speelplaats en in de klas kunnen leerkrachten toezicht houden op de leerlingen en pesterijen meteen aanpakken, hoewel dit laatste in de praktijk niet altijd gebeurt. Het werk van de leerkracht stopt echter na de schooluren dus hun controle over de leerlingen valt dan sowieso weg. Over het algemeen is het eigenlijk onbegonnen werk om persoonlijk alle sociale media van leerlingen te controleren op cyberpesten. In dit geval kan de school zelf dus moeilijker actie ondernemen en de situatie controleren. Als we vervolgens kijken naar digitale omstaanders, dan zien we dat die in de meeste gevallen geen actie ondernemen. Sommigen negeren de pesterijen, omdat het “hun zaken niet zijn” of uit angst om zelf gepest te worden. Het komt zelfs voor dat omstaanders meedoen met de pesterijen. Dit kan zijn door actief de berichten te delen of door een simpele vind-ik-leuk of reactie. Die laatste twee zaken stellen misschien niet veel voor op het eerste gezicht, maar werken het cyberpesten wel in de hand. Toch zijn er manieren om cyberpesten aan te pakken en wordt er voortdurend gewerkt aan nieuwe technieken om de gevolgen ervan te beperken.

Je kan zoveel tools ontwikkelen als je wil, maar de pester persoonlijk aanpakken, blijft de meest effectieve manier.

Menselijke aanpak versus digitale aanpak

Er zijn verschillende manieren waarop geprobeerd wordt om cyberpesten aan te pakken en die zijn op te delen in twee grote categorieën, menselijk en digitaal. De menselijke aanpak verschilt niet zo heel veel ten opzichte van traditioneel pesten. Scholen en organisaties gaan leerlingen dan informeren, sensibiliseren en een duidelijk cyberpestbeleid opstellen. Een belangrijk onderdeel is ook een duidelijk en toegankelijk (cyber)pestmeldpunt. Dit kan een fysiek meldpunt zijn op school, maar kan ook een online omgeving zijn. Zoals we al aangaven, is het onmogelijk voor de school om de online activiteiten van al haar leerlingen in de gaten te houden – dit is ook niet wenselijk omwille van privacy-redenen – en daarom is het van enorm belang dat leerlingen zelf kunnen aangeven dat er gecyberpest wordt, anders kan er geen actie ondernomen worden. Aan de intentie van de pester verandert namelijk niets, aangezien cyberpesten nog steeds een vorm van pesten is. Een dergelijke aanpak werkt natuurlijk niet als de pester anoniem is, waardoor deze menselijke aanpak onmogelijk is. De persoon zelf aanpakken werkt nog altijd het beste, aangezien hij/zij de bron is van het probleem. Daarnaast is er nog de zogenaamde digitale aanpak. Hier ligt bal in het kamp van de social media. Instagram heeft bijvoorbeeld aangegeven dat het werkt aan anti-pestsoftware met behulp van artificiële intelligentie (AI). Die AI zou kunnen detecteren wanneer een post of reactie negatief is en vervolgens automatisch actie ondernemen door de pester er attent op te maken. Het algemene probleem blijft echter dat openbare pestberichten alleen door de socialmediawebsite of de pester verwijderd kunnen worden. Een aanvraag om een post te verwijderen duurt daarbij relatief lang, waardoor het kwaad al lang geschied is wanneer de post uiteindelijk verdwijnt. AI zal bovendien (op eender welk platform) alleen openbare berichten kunnen controleren, waardoor pesterijen via privéberichten probleemloos kunnen doorgaan. Dat wil echter niet zeggen dat de middelen tegen pesterijen in openbare berichten niet verbeterd moeten worden, aangezien die berichten ook altijd zullen blijven bestaan.