Eerste hulp bij dataverlies

Map selecteren, shift-deleten en weg is ie. Alleen, het was de verkeerde map! Herkenbaar? In dit artikel reiken we je enkele eerstehulpoplossingen aan voor verschillende rampscenario"s.

Als het op dataverduistering aankomt, moet het gezegd: Murphy is een creatief heerschap. Laat hij je net voor het maken van een back-up niet de verkeerde bestanden wissen, dan toch zeker wel de foute partitie herformatteren.

Of wat dacht je van bestanden die plots corrupt blijken, of een harde schijf die uit het niets onheilspellend begint te reutelen? Stuk voor stuk rampscenario’s waarbij slechts één gedachte door je hoofd flitst: kan ik nog aan mijn gegevens? Het goede nieuws is: waarschijnlijk wel.

Het minder goede nieuws: in heel wat gevallen zal het je behoorlijk wat tijd en energie kosten, en soms zelfs een flinke duit. Deze cursus Data redden vertrekt zo veel mogelijk vanuit concrete dataproblemen.

Om te vermijden dat ik bij elk rampscenario in herhaling val, alvast deze rode vlag: zodra je dataverlies vermoedt, schrijf NIETS meer naar die schijf of partitie. Overschreven gegevens ben je immers voor eeuwig kwijt.

Scenario 1: dode schijf
Een worstcasescenario lijkt mij wel een passend begin: je start zoals altijd je pc op, maar in plaats van een zacht zoemende schijf hoor je een verdacht getik óf gewoon helemaal niets. Krijg je vervolgens op geen enkele manier toegang tot je schijf – ook niet wanneer je die aan een andere pc hangt – dan lijkt het er sterk op dat je met een hardwaredefect af te rekenen hebt.

De schijfelektronica is op hol geslagen of, erger nog, er heeft zich een kopcrash voorgedaan. Snel die schijfbehuizing even openschroeven en kijken wat er aan de hand is? Niet dus. Dit scenario is alleen bedoeld voor professionelen, en elke amateuristische poging zal de kans op herstel alleen maar verkleinen.

Een schijf mag namelijk alleen in een zogenoemde clean room opengemaakt worden: een plek waar zo goed als geen stofdeeltjes op de schijf kunnen terechtkomen. Erkende dataherstelbedrijven hebben bovendien deals gesloten met schijffabrikanten: als zij een schijfbehuizing openen, blijft de garantie intact.

De meeste bedrijven gaan als volgt te werk: je stuurt de schijf op (of een koerier komt die halen), waarna het bedrijf tegen een vooraf afgesproken prijs een analyse uitvoert. Je komt dan te weten welke data er normaliter nog te redden zijn en wat de uiteindelijke prijs voor de eigenlijke datarecuperatie wordt – gesteld dat je die wil laten uitvoeren.

Die prijzen kunnen echter sterk schommelen, heb ik ondervonden. Reken bij hardwareproblemen in elk geval op minstens 1.000 euro, maar dat kan gerust oplopen tot het dubbele of méér. Goed uitkijken als je shopt, dus.

Scenario 2: stervende schijf
We blijven nog even in de doemsfeer hangen: je schijf draait nog wel – en is zelfs benaderbaar door Windows – maar veel goeds voorspelt dat schurend of ratelend geluid toch niet.

De verstandigste oplossing is ook in dit geval de schijf doorspelen aan een professionele datahersteldienst. Ik wil je echter niet per se op kosten jagen, dus voor wie het zelf wil aanpakken, de volgende suggesties.

Eerst en vooral kun je met een gratis tool als Acronis Drive Monitor de effectieve status van je schijf opvragen.

Elke moderne schijf(controller) heeft namelijk een aantal ingebouwde sensoren die bepaalde schijfkarakteristieken in de gaten houden (zoals de temperatuur, schrijffoutenratio en herkalibratiepogingen) – de zogenoemde S.M.A.R.T.-techniek (Self-Monitoring, Analysis and Reporting Technology).

Op basis van deze diagnose krijg je vaak al een beter zicht op de houdbaarheid van je schijf. Blijkt die op sterven na dood, dan is een logische reactie zo snel mogelijk een back-up maken van alle gegevens. Op zich zinvol,  maar zo’n zware (lees)inspanning kan misschien net de doodsteek betekenen voor je zieltogende schijf. Je zal dus zelf moeten afwegen of je dit risico wil lopen.

Denk je toch aan een back-up, dan vind je op het web een heel arsenaal aan bruikbare tools. Of beter nog, je benadert de partitie vanaf een live-cd of USB-stick (zie scenario 3).

Scenario 3: weigerend Windows
Een scenario van een totaal ander kaliber, maar toch ook een dat je gegevens ontoegankelijk maakt (voor zover die op dezelfde partitie als Windows staan): Windows weigert nog op te starten.

Ik ga ervan uit dat je intussen al vergeefs het gekende scala aan reddingspogingen hebt ondernomen om Windows alsnog op de rails te krijgen, zoals opstarten in veilige modus en systeemherstel uitvoeren, de optie Laatst bekende juiste configuratie selecteren in het speciale opstartmenu (via de functietoets F8), een hersteloptie opstarten vanaf de installatie-dvd van Windows enzovoort.

Zet dat allemaal geen zoden aan de dijk, dan is het tijd voor een rondje datarecuperatie. Zaak is alsnog je data op die nukkige partitie te benaderen. Dat kan in principe met een zogenoemde live-cd: een cd waarop een kant-en-klaar besturingssysteem staat.

Een bekend voorbeeld is Ubuntu, gratis te downloaden op www.ubuntu.com. Als het is opgestart kan je van daaruit, via de ingebouwde bestandsbrowser, je gegevens veilig naar een ander medium loodsen. Nóg handiger is een opstartbare USB-stick. Veel moeite hoeft het je in elk geval niet te kosten om zo’n stick te prepareren, zeker niet wanneer je Yumi Multiboot USB Creator aanspreekt.

Gewoon de stationsletter van je stick selecteren, de gewenste Linuxdistributie aanduiden in de lijst (zoals Ubuntu), aangeven dat de tool die zelf van het internet mag halen, en even later zet je het proces in gang met Create. Als je wil, plaatst Yumi zelfs verschillende distributies op de stick, zodat je kan kiezen uit een opstartmenu.

Scenario 4: gewiste bestanden
Hier komen we op wel heel vertrouwd terrein: je verwijdert per ongeluk de verkeerde bestanden of mappen, en om een of andere reden vind je ze nergens in de prullenbak terug. Nog geen reden tot paniek. In eerste instantie blijven de eigenlijke dataclusters namelijk intact, en haalt Windows alleen de verwijzingen naar die bestanden uit het bestandssysteem.

Om een lang en technisch verhaal kort te houden: dat gebeurt anders bij NTFS dan bij (het oudere) FAT(32), en is vooral van belang wanneer de verwijderde bestanden gefragmenteerd waren. Als je zulke versnipperde bestanden op een FAT-systeem tracht terug te halen, dan wordt dat een erg moeizame operatie. Op NTFS heb je veel meer kans op succes, zolang er intussen geen gegevens zijn overschreven.

Trap dus niet in de open val en installeer echt nooit een hersteltool op de partitie waarop je de gegevens zoekt te recupereren.

Tot de betere gratis programma"s voor het terughalen van gewiste bestanden reken ik Recuva en EaseUS Data Recovery Wizard Free (gratis tot 1 GB datarecuperatie). Recuva maakt het ook  onervaren gebruikers makkelijk: een wizard gidst onervaren dataredders immers door alle stappen.

In eerste instantie geef je aan welk soort bestanden je wil terughalen (afbeeldingen, muziek, documenten). Daarna maak je duidelijk op welke locatie de software moet speuren. Dat is eigenlijk alles. Na afloop van de scanronde krijg je de opgeviste bestanden te zien: kleurcodes bij elk bestand maken duidelijk hoe groot Recuva de herstelkansen inschat.

Je hoeft nu maar de gewenste exemplaren van een vinkje te voorzien en in het contextmenu Haal aangevinkte terug te selecteren. In ditzelfde menu kan je trouwens ook een voorbeeldweergave selecteren: bij sommige bestandstypes (zoals jpgs) krijg je dan een voorbeeld te zien.

Blijken de resultaten teleurstellend, dan kun je bij de wizard de optie Uitvoerig scannen inschakelen. Dat duurt een stuk langer, aangezien het complete datagebied wordt onderzocht, maar de kansen op herstel van sommige bestandstypes verhogen aanzienlijk: meer uitleg vind je hier.

Scenario 5: overschreven en corrupte bestanden
Dit is zonder twijfel een van de taaiste scenario’s, want overschreven bytes krijg je onder geen beding terug. Wel kun je met wat geluk – en wat hulp – de niet-overschreven delen van je gegevensbestanden bij elkaar sprokkelen, of krijg je corrupte bestanden misschien toch weer in de plooi.

Voor je aan het serieuze werk begint doe je er goed aan eerst even na te kijken of Windows Vista of 7 toevallig geen schaduwkopie van het overschreven of corrupte bestand heeft gemaakt. Klik in de Verkenner met de rechtermuisknop op het bestand, kies Eigenschappen en open het tabblad Vorige versies. Pech? Over naar plan B.

Stel, je hebt het bestand niet overschreven, maar toch weigert het te openen in het bijhorende programma (een .docx pruttelt tegen in Word bijvoorbeeld, of een zipbestand laat zich niet langer uitpakken). Zo’n scenario schreeuwt om externe hulp. Voor doc-bestanden kan je alvast aankloppen bij Repair My Word of bij Office2txt.

Deze laatste probeert zo veel mogelijk herkenbare tekst uit het bestand te distilleren en kan ook met .docx-, .xls(x)- en .ppt(x)-bestanden overweg. Een andere tool is Recovery Toolbox for Word (www.recoverytoolbox. com; circa 19 euro; je kunt hier ook voor andere hersteltools terecht).

Corrupte zipbestanden kan je dan weer doorspelen aan het gratis Diskinternals Zip Repair, een tooltje dat ook gesplitste zipbestanden aankan en zelfs weg weet met .docx, .xlsx en .pptx. Corrupte fotobestanden geef ik alle aandacht in scenario 7.

Scenario 6: geformatteerde of verwijderde partitie
Windows is wel zo alert om je tegen een formattering van de systeempartitie te behoeden, maar legt je geen strobreed in de weg als je zeg maar partitie F: formatteert of verwijdert, terwijl je eigenlijk partitie G: had bedoeld. Dat hoeft gelukkig geen ramp te zijn.

Windows haalt immers alleen de index naar je data weg, en niet de data zelf. Het maakt daarbij, althans op een harde schijf, niet uit of je bij het formatteren een vinkje had gezet bij de optie Snelformatteren.

Hoe dan ook, zo’n scenario vraagt om gespecialiseerde hulp. Liefst met gratis software natuurlijk. Het al vermelde EaseUS Data Recovery Wizard Free bijvoorbeeld heeft het nodige in huis om bestanden uit een verdwenen partitie te halen (Complete Recovery) of een formattering ongedaan te maken (Partition Recovery).

Overigens kun je via een uitvoerige scan van Recuva ook bestanden uit geformatteerde partities opvissen. EaseUS heeft echter nog een afzonderlijke, eveneens gratis tool uitgebracht: EaseUS Partition Recovery 5.0.1.

Die is niet zozeer bedoeld om afzonderlijke bestanden uit een problematische partitie te lichten, dan wel om een verwijderde partitie opnieuw tot leven te wekken. De werking is eenvoudig: je duidt de fysieke schijf aan met de verdwenen partitie, geeft aan welke ruimte je wil laten analyseren (bijvoorbeeld alleen de niet-toegewezen schijfruimte) en kiest in eerste instantie de snelle methode.

Levert dat niet het gehoopte resultaat op, dan kun je alsnog naar de grondige aanpak overschakelen.

Scenario 7: problematisch mediakaartje
Of je camera nu in het zand heeft gebeten of een duik in het water heeft genomen, of je geheugenkaartje doet om een andere reden nukkig: die reisfoto’s had je echt wel graag terug. Tenzij het medium fysiek beschadigd is, kun je je foto’s vaak nog terughalen met een ‘generieke’ undeleter als Recuva of EaseUS Data Recovery Wizard. Een stuk lastiger wordt het als de foto’s gefragmenteerd blijken.

Slaag je er niet in om met dergelijke tools je foto’s boven water te halen, dan kun je het nog met Adroit Photo Recovery proberen (circa 14 euro), naar mijn ervaring een van de betere programma’s.

Een en ander heeft te maken met de techniek SmartCarving: die is erop gericht om ook gefragmenteerde foto’s (waarvan de data dus in niet-aangrenzende clusters zijn opgeslagen) alsnog aan elkaar te lijmen. Dat doet de tool door de ruwe data te analyseren en na te gaan welke clusters het best aansluiten bij andere.

Adroit Photo Recovery kan overweg met jpg en png, en ook met een aantal raw-formaten. Veel meer dan het medium met de problematische plaatjes aanduiden hoef je in principe niet te doen. De analyse is best wel tijdrovend, maar de wachttijd wordt draaglijk doordat teruggehaalde foto’s stelselmatig al in preview verschijnen.

Vanuit het contextmenu kun je de opgeviste exemplaren bewaren, althans in de geregistreerde versie.