Reportage: Op bezoek bij dataredders

Bij kennissen is de harde schijf van de Mac “ineens gestopt met werken”. Weg zijn de foto’s van de geboorte van het eerste kind. Tot overmaat van ramp geeft het SD-geheugenkaartje waar de foto’s ook op stonden, geen teken van leven meer. De externe schijf stond natuurlijk klaar om een back-up te maken, maar dat was al een paar keer uitgesteld ‘tot morgen’. Ik haal de twee stukjes hardware op en vestig mijn hoop op twee gespecialiseerde dataredders.

Gevallen schijven

“Wat we veel binnenkrijgen, zijn gevallen externe harde schijven”, zegt Marc Vergalle. Samen met Jean Loyens runt hij het in Ieper gevestigde Datarecuperatie Cherub. “Veel fabrikanten leveren externe schijven met een standaard om hem op zijn kant overeind te zetten. Dan is een schijf zo omgestoten.”

“Een harde schijf die valt kan, ook als hij niet aan staat, heel eenvoudig stuk gaan. In de behuizing zitten platen die gevoelig zijn voor schokken en stoten. Valt de schijf, dan kunnen de platen door de schok uit het lood gaan en wordt de schijf onleesbaar. Staat de schijf aan en valt hij (of wordt hij verplaatst) dan kunnen er grotere rampen gebeuren. Op enkele nanometers boven de platen zweven namelijk leeskoppen. Beweegt de schijf, dan kan een kop op een plaat slaan. Dat noemen experts een ‘headcrash’. Slaat een kop tegen de schijf, dan ontstaat in het beste geval een putje op de plek waar de kop inslaat. In het ergste geval smelt de kop tegen de plaat en gaat het binnenwerk van de schijf kapot.”

Gewoon doorwerken

“Als een harde schijf valt en toch nog leesbaar is,” zegt Robbert Brans van Attingo Data Recovery in het Nederlandse Nieuw Vennep; "zou je denken dat mensen voor de zekerheid direct een back-up maken. In de praktijk halen ze hun schouders op en gaan ze door met werken. Dan is twee weken later ineens alles weg, terwijl het makkelijk voorkomen had kunnen worden.”

Op de plek waar de leeskop een putje heeft geslagen, zijn de gegevens direct onleesbaar. Maar dat is het begin van de schade. Erger is het stof dat vrijkomt omdat er een beschadiging op de harde schijf is ontstaan. Dat stof komt op andere delen van de plaat neer en ook daar worden de gegevens onleesbaar. Telkens de leeskoppen bij het defect komen, slaan ze tegen de beschadiging aan en vliegt er meer stof over de schijf rond.

Zowel bij Attingo als bij Datarecuperatie Cherub krijg ik voorbeelden te zien van schijven waarvan de luchtfilters helemaal zwart zijn. Marc Vergalle: “Zo’n schijf heeft nog weken rondgedraaid. Er is zoveel stof in de schijf gaan dwarrelen dat de luchtfilters helemaal zwart zien. Als we er direct bij waren geweest, hadden we nog gegevens kunnen redden. Nu is er niets meer aan te doen.”

Bij Attingo valt mijn oog op een schijf waar twee kogelgaten in zitten. “Die is niet meer te redden,” zegt Robbert, “maar we hebben nog wel gegevens van een filmcamera kunnen halen die in een oorlogsgebied getroffen is door een bom.” Attingo heeft meerdere opvallende gevallen ter reparatie ontvangen. Zo zetten de dataherstellers zich ook in voor nabestaanden van de slachtoffers van een vliegramp bij Tripoli door foto’s en filmpjes van gevonden camera’s te herstellen.

Eerste reparatie

Ik leg mijn harde schijf voor aan Attingo. Mijn opmerking: “hij doet het niet meer”, is te vaag om direct mee aan de slag te kunnen. Robbert: “We willen weten of de schijf tikt, wat er met de schijf gedaan werd toen het mis ging, in welke omstandigheden de schijf gebruikt is, hoe lang het al speelt, noem maar op. Hoe meer wij weten, hoe gerichter we aan de slag kunnen. Zo gaan we anders om met een schijf die klikt dan met een schijf die niets doet. Een klikkende schijf kan op een headcrash wijzen en dan sluiten we die natuurlijk niet zo maar aan.”

Ik kan hem vertellen dat de schijf het ineens niet meer deed, en dat hij, voor zover ik weet, niet tikte of klikte. Robbert legt de schijf in een gekoeld schijvenrek en sluit hem aan op een losliggende kabelset. “Ik hang de schijf aan een computer die benaderbaar is vanuit ons lab in Hamburg”, legt Robbert uit. “Daar kijken ze op afstand of ze de gegevens direct kunnen benaderen. Is dat het geval, dan maken we eerst een één-op-één kopie op een andere schijf, op die schijf maken we dan de geredde gegevens benaderbaar.”

Tot mijn verbazing blijkt de schijf direct leesbaar. Robbert is minder verbaasd. “Wij benaderen de schijf met onze eigen software. Dat maakt het voor ons mogelijk om schijven te lezen waar jullie al lang niet meer bij kunnen.” Als onze schijf had getikt, geklikt of een andere indicatie had gegeven van fysieke schade, dan had Robbert deze niet direct aan een kabel gehangen.

Kapotte schijven worden opengemaakt op een clean bench. Deze ‘schone werkbanken’ vind je zowel in Ieper als in Nieuw Vennep. Het zijn werktafels die aan drie kanten omsloten worden door glas. Bovenin hangt een ventilatiesysteem. De ventilatie zorgt dat er binnen de glasplaten van de werktafel meer luchtdruk is dan daarbuiten. Dat houdt de meeste stofdeeltjes tegen. In deze stofvrije omgeving kunnen harde schijven opgemaakt worden. Wie dat in een niet-stofvrije omgeving doet, vraagt om problemen. De gegevens op een schijf liggen zo dicht bij elkaar dat één stofdeeltje op een plaat al voor dataverlies zorgt.

SD-kaart

Mijn defecte SD-kaart blijkt een lastiger geval. In Ieper toont Marc me een wat oudere SD-kaart die is opengemaakt. “Als we een oudere versie hebben, dan kunnen we de chips losmaken en ze uitlezen in een chiplezer”, zegt Marc.

Mijn SD-kaart is een modern model. Het grootste deel van het binnenwerk blijkt loze ruimte te zijn. De geheugenchips, controllerchip en de printplaat zijn in schaal teruggebracht tot een klein plastic flintertje met contactpunten op de voorkant en rond de twintig kleine koperen puntjes op de onderkant. “We gaan het proberen,” zegt Marc, “maar het is lastig. Fabrikanten veranderen de lay-out van deze chips voortdurend en bieden nergens een technische omschrijving hoe we de chips kunnen uitlezen.”

Een tweede technicus neemt mijn chip mee en vergelijkt de onderzijde met bekende chips in een databank. Hij vindt een vergelijkbaar model en gaat vervolgens een uiterste poging doen om mijn data te herstellen. Dat dit geen werk is voor amateurs, zie ik direct. Op de puntjes moet met vaste hand een klein koperen draadje gesoldeerd worden zodat de chip contact kan maken met een chiplezer. Ik wacht in spanning af.

Goed nieuws

In Nieuw Vennep krijg ik nieuws. Alle data op de schijf blijkt intact te zijn en Attingo heeft kunnen achterhalen hoe de schijf heeft kunnen weigeren. Er is een probleem geweest met de stroomtoevoer naar de harde schijf. Daardoor was er niet genoeg spanning om de schijf te starten. Pogingen om zelf de schijf te herstellen, hielpen niet omdat de externe behuizing waarin de schijf geplaatst werd eveneens te weinig spanning kreeg. Achteraf blijkt dat ik zelf bij de gegevens had gekund als ik de schijf op een andere voeding had aangesloten.

Hoewel dat in mijn geval had gewerkt, raden zowel Attingo als Datarecuperatie Cherub ten zeerste af om zelf reddingspogingen te doen. In de meeste gevallen levert doe-het-zelven meer schade op. Wie probeert een harde schijf met gecrashte leeskop te scannen, riskeert zelfs kortsluiting en brand. Ook herstelsoftware doet meestal meer schade dan dat het repareert. De software kan namelijk gewiste delen van de harde schijf overschrijven. Dat maakt herstel praktisch onmogelijk (of op zijn minst peperduur).

Beide herstellers benadrukken het belang van een goede back-up. Dat spaart veel tijd en veel geld als er iets mis gaat. Een back-up moet wel vooraf gecontroleerd en tussentijds onderhouden worden.

Groot herstel

Als reguliere back-ups goed werken en getest zijn, kunnen dataherstellers zich richten op het echte werk. Dat bestaat voor een belangrijk deel uit puzzelen. Ik krijg tijdens mijn bezoek bij Datarecuperatie Cherub een ongeplande demonstratie. De schijven in de server van een kmo doen het niet meer en alle administratie staat erop. Twee van de schijven zijn onderdeel van een RAID-1 opstelling, de derde schijf is een externe back-up. Alle drie geven ze geen teken van leven meer en de eigenaar weet niet welke schijf welke functie heeft.

Terwijl de ondernemer wacht, gaat Marc aan de slag. Hij sluit de schijven aan op de eigen herstelmachines, weet ze te identificeren en kan de administratie terughalen. Terwijl de eigenaar van de kmo het goede nieuws krijgt, krijg ik minder goed nieuws. Mijn SD-kaart heeft een spanningspiek gehad bij het aansluiten waardoor de voeding op de chip is doorgebrand. Op een chip van die omvang slaat zo’n oververhitting direct door op de geheugenchips, waardoor ik mijn gegevens kwijt ben. De complexiteit van de chip is mijn data fataal geworden.

Kosten

De toenemende complexiteit van opslagmedia maakt het werk van gegevensherstellers ingewikkeld. Het is een technisch specialisme en die specialisten zijn niet goedkoop. Reparatie van een normale harde schijf bij Datarecuperatie Cherub kost op zijn gunstigst tussen de 450 en 1.000 euro. Voor wie haast heeft kan dat oplopen tot 2.000 euro. Attingo vraagt voor een diagnose 240 euro en bepaalt aan de hand van de diagnose de uiteindelijke kosten. Robbert: “Bij de diagnose beginnen wij gelijk met de reparatie, je krijgt bij ons een uitgebreide technische rapportage en een lijst waarop precies staat welke bestanden wij kunnen herstellen. Daar zitten al zoveel uren in, dat kunnen wij niet gratis aanbieden.”

Fabrikanten van harde schijven maken herstel ook erg lastig. Zo wordt op een aantal schijven versleuteling op schijfniveau aangezet. Dit heeft voor veiligheid geen zin. De schijf haalt bij doorgifte over de datakabel de versleuteling er direct af. Gaat de schijf kapot, dan gebeurt dit niet meer en kunnen de dataherstellers moeilijk of niet bij de gegevens.

SSD-schijven leveren nog grotere problemen op. Een grote fabrikant van controllers van deze schijven heeft namelijk de geheugencellen in een RAID-configuratie geplaatst en versleutelt deze om te voorkomen dat concurrenten de schijf kunnen nabouwen. Een neveneffect is dat dataherstellers onmogelijk gegevens van de schijven kunnen herstellen. Wie een laptop of desktop met SSD schijf heeft, doet er daarom heel verstandig aan om een back-up te maken.

Na mijn bezoeken kan ik veilig concluderen dat dataherstel niet eenvoudig is. Zelfs de relatief kleine reparatie aan mijn weigerachtige harde schijf nam meerdere uren in beslag. De geheugenkaart heeft (los van het uitzoekwerk) al uren uiterst nauwkeurig soldeerwerk gekost. Een eenvoudige back-up op een plat liggende, externe harde schijf had me veel tijd en geld bespaard.