30 november 2021 11:30

Smart cities: hoe slim zijn Belgische steden?

De stad van de toekomst zit boordevol hoogtechnologische snufjes. Kunnen we onze Belgische grootsteden al smart cities noemen?

Het woord ‘smart city’ heeft een zeer futuristische bijklank, maar de slimme stad is al lang geen verre toekomst meer. De Aziatische stadstaat Singapore is zelfs op weg om de eerste ‘smart nation’ ter wereld te worden. Maar ook dichter bij huis zien we grootsteden als Amsterdam en Barcelona volop investeren in slimme technologieën. Wat maakt een stad nu slim? Smart cities worden bestuurd door het Internet of Things (IoT). Dit abstracte begrip moet je zien als een netwerk dat apparaten en systemen met elkaar verbindt. Het gaat verder dan het ‘gewone’ internet omdat gekoppelde apparaten in staat zijn om op autonome basis gegevens met elkaar uit te wisselen en acties te koppelen aan die gegevens. In een smart city zijn dus ook alle cruciale elementen van de stad, zoals de economische infrastructuur, de stedelijke administratie, ziekenhuizen en transport aangesloten op het IoT-netwerk. Dat moet leiden tot een efficiëntere organisatie binnen de stad om de levenskwaliteit van de inwoners te kunnen verhogen.

Je waant je in de toekomst als je in Singapore bent. Image: istock

Zoals elke technologische ontwikkeling heeft ook het concept van de smart city voor- en tegenstanders. De laatste groep is van mening dat smart cities een uitvinding zijn van technologiebedrijven om hun eigen omzet en invloed op de maatschappij te verhogen. Toch zullen ook zij zich er vroeg of laat bij moeten neerleggen dat smart cities de onvermijdbare toekomst zijn. Hoever staat de digitale transformatie in België? Zijn Brussel, Antwerpen, Gent en andere Belgische grootsteden al ‘slim’? We maken een digitale rondreis door ons land.

Smart City Meter

Het onderzoeksbureau Imec peilt jaarlijks via het Smart City Meter-onderzoek naar de kennis en mening van de Vlamingen en Brusselaars over smart cities. Uit de cijfers van 2020 blijkt dat hier nog veel progressie te boeken is. Bijna de helft van de respondenten gaf aan nog nooit van het begrip smart cities gehoord te hebben. Een statistiek die nog maar eens in de verf zet dat niet iedereen mee is met de digitale transformatie. Ook wat betreft de houding ten aanzien van smart cities, zien we twee kampen. Over het algemeen heerst er onder de burgerbevolking wel het geloof dat smart cities een positieve impact hebben op onze levenskwaliteit en veiligheid, maar er is ook een grote groep die vreest dat slimme technologie misbruikt kan worden.

Toch lijken de positieve opvattingen de bovenhand te nemen op de doemscenario’s. 73% van de respondenten, voornamelijk de inwoners uit de grotere steden, vindt dat hun stadsbestuur meer moet investeren in de slimme stad. Veiligheid, dienstverlening, mobiliteit en gezondheidszorg worden als de domeinen vooruitgeschoven waar het grootste potentieel ligt voor slimme technologie. De Belgische burger lijkt dus wel klaar te zijn om te wonen en werken in een slimme stad of gemeente.

“De Belg is klaar voor smart cities.”

Interessante experimenten met smart cities

Die boodschap begint ook hoe langer hoe meer door te dringen in de hogere niveaus van onze maatschappij. We zien al enkele jaren zeer interessante smart city-experimenten opduiken in ons land. Vanuit de verschillende overheden van ons land komt er ook actieve financiële steun voor dergelijke projecten. Vlaio, het Vlaams Agentschap voor Innoveren en Ondernemen, doet sinds 2018 elk jaar een oproep aan stadsbesturen om innovatieprojecten in te dienen voor een subsidie. Al meer dan veertig projecten hebben een subsidie tot 900.000 euro ontvangen. Deze 8 projecten werden geselecteerd uit de oproep van 2020 (de selectieprocedure voor 2021 liep nog op het moment van schrijven):

Lokaal 3D (Oost-Vlaanderen): Lokaal 3D (data, denken en doen) is een samenwerking tussen de provincie Oost-Vlaanderen en de Oost-Vlaamse Unizo-afdeling. Het doel van het project is om op basis van lokale use cases een draaiboek op te stellen voor een slimme economie dat voor lokale besturen toegankelijk is.
VLOED (Gent en Brugge): Hoeveel winkelende bezoekers passeren er in een handelsstraat? Waar is het zinvol om te investeren? Het VLOED-project maakt gegevens over bezoekersstromen tastbaar voor economische actoren in Gent en Brugge. Handelaars krijgen zo inzichten in hoeveel mensen elke dag door de drukke winkelstraten passeren tijdens gewone periodes en piekperiodes zoals de solden. Op termijn moeten de algoritmen ook in staat zijn om drukte te voorspellen op basis van historische gegevens.
Smart Retail Area (Antwerpen): De Stad Antwerpen werkt samen met de Thomas More Hogeschool aan een slimme winkelbuurt. Het doel is om de meerwaarde te onderzoeken van een openbaar co-creatieplatform tussen beleidsmakers, onderzoeksinstituten, handelaars en consumenten voor de retailsector. Smart Retail Area moet een competitieve handelskern creëren in Antwerpen en later in heel Vlaanderen.
Stadsmunt (Sint-Niklaas): Digitale munten zijn in de mode, dat heeft het stadsbestuur van Sint-Niklaas goed begrepen. De Oost-Vlaamse gemeente wil een stadsmunt ontwikkelen die de bevolking kan omruilen in lokale winkels. Daarmee wil het stadsbestuur de lokale handel een duwtje in de rug geven en burgers aansporen lokaal te blijven kopen.

INVEST (West-Vlaanderen): Net als Lokaal 3D is INVEST een interprovinciaal project dat is opgezet door de provincie West-Vlaanderen. Het project focust zich op het ontwerpen van een efficiënt en duurzaam datagedreven beleid voor de West-Vlaamse detailhandel. Detailhandelaars krijgen relevante data ter beschikking om hun verkoop te analyseren en performanter te maken.
Data-gestuurde winkelgebieden (Mechelen): De stad Mechelen wil een handelaarsdashboard bouwen voor lokale handelaars om hen toegang te bieden tot relevante data. Hiervoor zal een peiling worden gemaakt van databronnen die handelaars nu al gebruiken, welke data het stadsbestuur hen nog zou kunnen bezorgen en hoe handelaars te coachen om nog meer te kunnen halen uit data-analyse.
Wij Leveren (Leuven): Wij Leveren zorgt voor een gestroomlijnd logistiek netwerk door handelaars en transportbedrijven samen te brengen op een digitaal distributieplatform. Daarmee kunnen handelaars uit Leuven en omstreken hun bestellingen plaatsen en die door een leveringspartij laten bezorgen aan de klanten. Een bemiddelaar leidt het contact tussen verschillende partijen in goede banen. Wij Leveren biedt kleinere spelers de kans om met beperktere middelen de voordelen van online verkoop te laten ontdekken en moet op termijn leiden tot duurzame logistiek.
LocusFocus (Vlaams-Brabant): De provincie Vlaams-Brabant wil lokale besturen een handje helpen in het aanbieden van slim snel, transparant, accuraat en onderbouwd locatieadvies aan ondernemers. Een noodzaak, want greenfield-bedrijventerreinen geraken steeds meer volzet. LocusFocus wil relevante databronnen rond actuele en toekomstige locatie-uitdagingen samenbrengen in een informatieplatform waarop lokale besturen advies kunnen baseren.

Nood aan 5G

De jaarlijkse oproep van Vlaio toont aan dat het onze Belgische steden zeker niet aan innovatiedrang ontbreekt. Toch zal je in de top 50 slimste steden ter wereld (zie kader), een ranglijst uitgegeven door het Eden Strategy Institute, geen Belgische stad terugvinden. Waarom lopen we achter?

Veel heeft te maken met de trage implementatie van 5G-netwerken in België. De volledige saga gaan we hier niet weer uit de doeken doen (meer hierover lees je in mijn opiniestuk Het 5G-probleem van Europa), maar 5G is een belangrijke drijfveer voor technologische innovatie. Willen Belgische steden echt slim kunnen worden, hebben ze dus nood aan een uitgebreide 5G-infrastructuur. Zonder 5G geen smart cities, zo simpel is het. Omdat die op dit moment, op uitzondering van enkele proefnetwerken van de grote telecomproviders, nog niet voor handen is geraken we op dit moment ook niet verder dan experimenten. Die bezorgen stadsbesturen al wel de nodige expertise en kennis om snel te kunnen schakelen wanneer 5G dan toch commercieel beschikbaar is in België. Smart cities lijken dan ook in België geen verre toekomstmuziek meer.