Internetwetgeving: het internet gaat veranderen
Dat is wat de Europese Commissie belooft met twee nieuwe pakketten aan regels. Ze gaan mogelijk veel veranderen aan onze internet-ervaring. Wat het precies is, leggen we je hier uit.
Je zal het niet altijd doorhebben, maar de Europese Unie heeft bijzonder veel invloed op ons dagelijks leven, met name als het om technologie gaat. Het komt immers door regels van de EU dat jij je mobiele abonnement ook buiten de landsgrenzen kunt gebruiken, voor hetzelfde tarief kan internetten en de meeste smartphones met dezelfde lader kan opladen. De volgende stap in de Europese digitale wetgeving is dat grote internetbedrijven meer verantwoordelijkheid krijgen, terwijl hun macht wordt beperkt. Hiervoor worden de Digital Services Act (DSA) en de Digital Markets Act (DMA) in het leven geroepen.
Het nieuwe internet
De plannen zijn zeer ambitieus. Inmiddels zijn de eerste debatten over de wetsvoorstellen geweest en het lijkt een kwestie van tijd voor ze worden ingevoerd. Het Europees Parlement heeft met de regels ingestemd van zowel de Digital Services Act als de Digital Markets Act. Naar verwachting gaan we pas in 2023 iets merken van de regels, aangezien de wetsvoorstellen nog op goedkeuring van alle lidstaten wachten. Frankrijk is op dit moment de voorzitter van de EU en als het aan president Macron ligt, gaan deze regels spoedig van kracht.
Poortwachters
De wetgeving richt zich op zogenoemde ‘poortwachters’. Dat zijn de grootste bedrijven met de meeste invloed in de digitale sfeer. Een exacte lijst daarvan is nog niet bekend, maar we weten wel dat het gaat om de tien tot vijftien grootste onlineplatformen met een ‘poortwachterspositie’, wat wil zeggen dat internetgebruikers nauwelijks om ze heen kunnen. Om duidelijk te omvatten welke bedrijven een poortwachterspositie hebben, is er een lijst met criteria samengesteld in de wetgeving.
Een bedrijf moet aan drie criteria voldoen. Het eerste is een jaarlijkse omzet van minstens 6,5 miljard euro draaien in de Europese Economische Ruimte. Daarnaast is een marktkapitalisatie van minimaal 80 miljard euro vereist. Verder moet een bedrijf ook een kernplatform bezitten in minimaal drie EU-landen met meer dan 45 miljoen reguliere gebruikers en meer dan 10.000 zakelijke gebruikers per maand. Tot slot is er nog een ingewortelde positie in de markt nodig en het vooruitzicht dat die zo blijft voor minimaal drie financiële jaren.
Verplichtingen
Het lijkt voornamelijk te gaan over de bekendste Amerikaanse techgiganten: Google, Amazon, Meta (voorheen bekend als Facebook), Apple en Microsoft. Stuk voor stuk zijn dit gigantische concerns die veel invloed uitoefenen op andere bedrijven en het internet. De regels van de Digital Markets Act moet die invloed beperken. Deze poortwachters moeten zich aan enkele verplichtingen houden. Voorbeelden hiervan zijn de mogelijkheid om data van een platform naar een ander platform mee te nemen en de optie om vooraf geïnstalleerde apps op een apparaat te verwijderen.
Ook wordt er een meldingsplicht ingesteld voor overnames en fusies van grote internetbedrijven. Dit is om te voorkomen dat er een monopoliepositie wordt vastgesteld. Als een poortwachter zich niet aan de regels houdt, staat er een boete te wachten. Deze varieert in hoogte van 4 tot 20 procent van de omzet van het voorgaande financiële jaar. Dit zal in veel gevallen enkele miljarden betreffen. Techgiganten kunnen dus niet zomaar tegen de regels zondigen. Ook mag een techbedrijf onder de nieuwe wetgeving niet langer zijn eigen producten bevoordelen. Denk aan een Android-smartphone waarop verschillende Google-apps vooraf staan geïnstalleerd of Amazon dat zijn eigen producten aanbeveelt als je iets zoekt in de webshop.
Een bedrijf mag ook geen producten verkopen met misleidende teksten, die mogelijk niet waar zijn, zoals wanneer je op Booking.com leest dat er bij een hotel “nog maar 2 kamers over zijn.” Voor een internetbedrijf is het heel belangrijk om zoveel mogelijk van een gebruiker te weten. Dat is allereerst bevorderlijk voor de dienstverlening. Gebruikspatronen kunnen worden ingezet om bijvoorbeeld zoekresultaten van Google te verbeteren, of Facebook te laten herkennen welke berichten voor jou interessant zijn. Echter gaat dit niet zonder risico. De techgiganten kunnen uitgebreide profielen van hun gebruikers opstellen om bijvoorbeeld te verkopen aan adverteerders. Wat de EU betreft is dit niet wenselijk vanwege de privacy van de gebruikers, daarom wordt er een stokje voor gestoken. De gegevens van minderjarigen mogen onder de nieuwe regels zelfs helemaal niet meer worden gebruikt voor commerciële doeleinden.
Transparantie
De Digital Service Act heeft als doel om meer transparantie te creëren rond digitale platformen en hun verantwoordelijkheden. Dat moet helpen bij het bestrijden van illegale content door de rol van aanbieders te verduidelijken en te controleren wat zij doen met hun informatie. Hiervoor spraken we vooral over de grootste techbedrijven, maar deze regels zullen ook gelden voor kleinere platformen zoals Booking.com en Zalando.
Ook wordt het verplicht voor websites om haatzaaiing, illegale handel en de verspreiding van nepnieuws tegen te gaan. Op dit moment beschouwen websites dit als de verantwoordelijkheid van de gebruikers en niet van de aanbieder van de site. Als de DSA wordt ingevoerd, dan gaat dit veranderen. Het verwijderen van berichten moet door de website worden onderbouwd en gebruikers moeten de mogelijkheid krijgen om hier bezwaar tegen te maken. Met betrekking tot transparantie moeten internetbedrijven bijvoorbeeld duidelijk maken hoe hun algoritmen werken. Neem Facebook bijvoorbeeld. De website laat gebruikers regelmatig berichten zien gebaseerd op hun interesses.
Als de nieuwe wetgeving er is, moet de website verklaren hoe ze hierop zijn gekomen. Het moet ook mogelijk worden om het algoritme volledig uit te schakelen, zodat je alleen de content te zien krijgt waar je zelf voor kiest. Vanwege de DSA moeten bedrijven straks ook uitleggen waarom je bepaalde advertenties te zien krijgt en welke partij erachter zit. Bij het kopen van producten of het afnemen van onlinediensten worden zowel de aanbieder als de afnemer beschermd. Deze regels worden straks hetzelfde in de hele EU, waardoor er ook geen verwarring kan ontstaan bij het maken van een aankoop vanuit het buitenland. Daarnaast moet er een toezichthouder komen die controleert of de regels van de DSA goed worden nageleefd.
De nieuwe wetten dienen als opvolger van de e-commerce-richtlijn uit 2000. Gezien de veranderingen in het digitale landschap van de laatste decennia, lijkt een opfrisbeurt voor de wet wel op zijn plaats. De DSA moet vooral de verantwoordelijkheden van onlineplatforms die in de EU opereren vergroten en verduidelijken, zodat gebruikers beter beschermd zijn.
Dark patterns
De wetgeving is ook in het leven geroepen om de strijd aan te gaan met de donkere kant van internetbedrijven. Veel apps en websites zijn namelijk ontworpen om de gebruikers zo lang mogelijk te laten blijven en ze mogelijk dingen te laten doen die ze eigenlijk niet van plan zijn. Deze vorm van manipulatie wordt ‘dark patterns’ genoemd.
Een voorbeeld van deze dark patterns is bijvoorbeeld het gebruik van kleur op een website om je naar een bepaalde optie te leiden. Misschien is het je al weleens opgevallen dat als een website je vraagt om cookies te accepteren, dat de knop om te accepteren vaak opvallend en felgekleurd is, en de knop om te weigeren juist klein en onopvallend is, of verstopt zit. Zo word je erin gestuurd om ze te accepteren, want dat is de optie die je het meeste aantrekt. Als het aan de nieuwe regels ligt, moeten dit soort opties op dezelfde manier worden getoond. Over cookies gesproken: de transparantie hierom is ook te danken aan de EU.
De ietwat vervelende berichten die steeds in beeld komen wanneer je een nieuwe site bezoekt, zijn het gevolg van Europese regelgeving. Als het aan de EU ligt, wordt dit ook verbeterd. De cookiemenu’s mogen geen gebruik meer maken van de ‘dark patterns’. Ook moet een website goed functioneren, zelfs als je de cookies weigert. Het wil soms voorkomen dat een site zijn functionaliteit beperkt als je cookies niet accepteert. Sommige websites, met name van buiten de EU, weigeren je zelfs toegang als je cookies weigert.
Welke veranderingen kan je verwachten?
Deze nieuwe wetten hebben niet alleen invloed op de grote bedrijven, maar ook de consumenten zullen de nodige veranderingen merken. Een voorbeeld hiervan is het gebruik van chat-apps. Het moet, als het aan de EU ligt, makkelijker worden om van de ene naar de andere chatdienst over te stappen. Je zou van de ene app berichten moete kunnen sturen naar een andere. Als jij overstapt op een nieuwe chat-app, kun je dan nog steeds berichten naar al je contacten sturen die nog van de oude dienst gebruikmaken.
Europa wil niet dat een specifieke chat-app alleen kan worden gebruikt omdat daar de meeste gebruikers zitten. Gezonde concurrentie moet mogelijk blijven. Dat is te danken aan de DMA. Als de wetten zijn ingevoerd, hoef je ook niet meer bang te zijn dat je nieuwe smartphone of tablet vol staat met bloatware. Je moet dan de optie krijgen om vooraf geïnstalleerde apps te verwijderen. Soms draait de software van de fabrikant constant op de achtergrond of neemt die veel schijfruimte in beslag. Dit is dus een welkome verandering. Het idee achter de wetgeving is dat internetgiganten zo groot zijn, dat je niet meer om ze heen kan. Hun bestaan brengt volgens de EU risico’s met zich mee.
De keuzes van bedrijven kunnen de vrijheid van meningsuiting of het recht op privacy sterk beperken. De DSA en de DMA zijn in het leven geroepen om dit tegen te gaan en de kans op een monopolie te verminderen. In een maatschappij waar het internet bijna een eerste levensbehoefte is, wordt bescherming van de gebruiker eigenlijk niet minder dan een noodzaak.
