22 juni 2020 07:45

Kan telewerken onze ecologische voetafdruk verkleinen?

Wanneer de voordelen van telewerken worden besproken, is een vaak terugkerend argument dat het beter zou zijn voor het milieu. Kunnen we door vaker thuis te werken ook effectief onze persoonlijke impact op het milieu verkleinen?

Wanneer iemand bij zijn of haar werkgever een aanvraag indient om te telewerken, dan doet die dat zo goed als altijd om persoonlijke redenen. Meestal streeft men naar een optimale balans tussen het werk en het privéleven, of men wil de tijd uitsparen die de verplaatsing van en naar het werk elke dag kost.

Hoewel de individuele werknemer niet meteen rekening houdt met het grotere plaatje, kan op macroniveau de ten- dens naar telewerken onze maatschappij grondig veran- deren. Telewerken zorgt ervoor dat we anders gaan leven. Voorstanders van telewerken zullen vaak aankaarten dat telewerken positief is voor het milieu. Maar is dat wel zo? Zal de ecologische voetafdruk van de gemiddelde België effectief verkleinen als die vaker vanuit thuis werkt?

Belgen hebben grote voeten

Laten we er geen doekjes om winden: de gemiddelde Belg houdt er geen al te milieuvriendelijke levensstijl op na. Dat leiden we af uit de meest recente data van het Global Foot- print Network, dat voor elk land de ecologische voetafdruk meet per persoon. Voor wie niet zo vertrouwd is met het concept van de ecologische voetafdruk: het is een getal dat weergeeft hoeveel aardoppervlakte nodig is om de levens- stijl van iemand te onderhouden, uitgedrukt in hectares.

In 2019 was de gemiddelde voetafdruk van de Belgen 6,3 hectare. Daarmee staat België wereldwijd net in de top 20. Best schokkend voor een klein landje zou je kunnen den- ken, maar de grootte van een land speelt eigenlijk geen rol. Koploper wereldwijd is Qatar (14,4 hectare), binnen Europa is dat Luxemburg (12,9 hectare). Het wereldwijde gemid- delde ligt ongeveer rond de 2 hectare. Dat betekent dat als elke wereldburger zou leven zoals ons, er drie aardse pla- neten nodig zouden zijn om dat te kunnen onderhouden. Er is ook wel positief nieuws: onze ecologische voetafdruk is al enkele jaren aan het dalen. Een vijftal jaar geleden was dat nog 7,5 hectare. België is dus zeker op de goede weg, maar er is nog veel werk aan de winkel.

*Deze vreemde kaart toont de wereld in verhouding van de gemiddelde ecologische voetafdruk van elk land.*

Minder wagens, minder uitstoot

Als België ergens voor bekend staat, dan zijn het die ellelange files elke ochtend- en avondspits. Belgische werknemers blijken nu eenmaal te zweren bij hun auto om naar het werk te gaan. Voor 72% is de auto het belangrijkste vervoermiddel om naar het werk te gaan, en van dat percentage doet maar een heel beperkt aandeel aan carpoolen. Daarnaast zijn de afstanden die Belgen afleggen naar hun werk ook opvallend groot als je het zou vergelijken met de meeste andere Europese landen. Gemiddeld is die 43 km. Al die wagens op de autowegen leiden niet enkel tot veel tijdverlies en irritatie, ze hebben ook hun impact op het milieu. De gemiddelde Belg stoot elk jaar 8,3 ton CO2 uit elk jaar. Dat maakt België een grote vervuiler. De luchtkwaliteit laat in onze stedelijke gebieden bijgevolg dan ook te wensen over.

Het lijkt voor zich te spreken dat het probleem van te veel wagens op de wegen kan verholpen worden als werknemers meer vanuit thuis zouden werken. Die stelling wordt ondersteund door cijfers van het FOD Mobiliteit en Verkeer. Als 1 op 5 werknemers regelmatig aan telewerken doet, dan daalt het woon-werkverkeer met 5%, en het aantal afgelegde kilometers met 7%. Als de helft van de Belgische werknemers zou telewerken, dan vermindert het aantal afgelegde kilometers met 16,5% tijdens de piekuren. Dat zou kunnen resulteren in een vermindering van 2500 ton CO2.

Ons landje mag dan wel klein zijn, onze ecologische voetafdruk heeft een grote schoenmaat.

We leggen dan wel minder kilometers af met de wagen, telewerken blijkt er niet voor te zorgen dat we minder de wagen nemen. Integendeel, de wagen wordt soms zelfs vaker genomen, maar voor kortere afstanden en niet meer tijdens de spitsuren. Dat komt omdat telewerkers vaak buiten de steden wonen en dus verder verwijderd zijn van hun werk. Is de telewerkplek niet de thuis maar een remote office, dan is de wagen nog meer het dominante vervoersmiddel. Het doet de positieve effecten van niet meer met de wagen naar het werk te gaan toch deels teniet.

Meer energieverbruik

Het energieverbruik thuis heeft een nog grotere impact op de CO2-uitstoot en de ecologische voetafdruk dan het aantal kilometers dat we elk jaar met onze wagen afleggen. De meeste telewerkers werken vanuit thuis, wat ervoor zorgt dat het energieverbruik juist gaat stijgen. Vooral de verwarming blijkt een gulzige energieslokop te zijn, die goed is voor meer dan de helft van je jaarlijkse energiegebruik. De meeste gezinnen steunen op niet-duurzame energiebronnen zoals stookolie of gas om hun huis te verwarmen.

En omdat iedereen tijdens de koude wintermaanden graag in een goed verwarmde ruimte zit om te werken, zetten we die verwarming graag op een hoge stand en laten we die ’s nachts en overdag aanstaan. Maar door de verwarming een stand lager te zetten en je wat warmer te kleden, kan je je energieverbruik al flink naar beneden drukken. Een verouderde verwarmingsketel zorgt ook al voor een hoger dan noodzakelijke uitstoot. Tijdens de zomermaanden is het dan weer de airconditioning die het energieverbruik de hoogte in kan jagen.

Naast verwarming heeft elektriciteit een groot aandeel in het energieverbruik. Wat telewerken hier vooral de hoogte zal injagen, is het verbruik van de verlichting. Als we elke dag thuis zouden werken, dan gaan we automatisch ook vaker het licht aanzetten en aan laten. De meeste elektrische apparaten die we gebruiken om te werken – laptops, smartphones, printers – zijn gelukkig niet de grootste elektriciteitsverbruikers, maar wees altijd waakzaam voor sluimergebruik. Alle elektrische apparaten in ons huis verbruiken veel meer dan we denken als we ze niet gebruiken. Laat daarom zeker je laptop of smartphone niet onnodig in de lader zitten (dat is bovendien ook gewoon slecht voor de batterij van je toestel). Zuiniger omgaan met energie is dus niet alleen goed voor je portemonnee, je verlaagt er ook je CO2-uitstoot als individu mee.

Goed voor het milieu?

Het antwoord op de vraag of we met telewerken onze ecologische voetafdruk kunnen verkleinen, is wellicht veel complexer dan een simpele ‘ja’ of ‘neen’. We verbruiken enerzijds minder brandstof omdat we de kilometers van het dagelijkse woon-werkverkeer uitsparen, maar we zullen daartegenover thuis dan weer meer gaan verbruiken. Het wetenschappelijk onderzoek dat voor handen ligt, lijkt toch voornamelijk uit te gaan van de positieve effecten van telewerken op de ecologische voetafdruk.

Als we bijvoorbeeld naar een land kijken waar telewerken al veel meer doorgedrongen is in de maatschappij, Nederland, dan stellen we toch vast dat de ecologische voetafdruk van de gemiddelde Nederlander met 4,8 hectare een stuk kleiner is dan die van ons. In Nederland doet ongeveer 1 op de 3 werknemers regelmatig aan telewerken tegenover 1 op 5 in België. De telewerkcultuur is er veel sterker dan hier. Die kleinere voetafdruk kunnen we natuurlijk ook niet helemaal toeschrijven aan telewerken, want ook de Luxemburgers doen veel aan telewerken.

Telewerken zal dus zeker niet de ultieme oplossing zijn om de CO2-uitstoot van België te verlagen. Daarvoor zal er vanuit de overheid nog meer moeten ingezet worden op duurzame vormen van mobiliteit en energiebronnen, en zullen wij die ook nog meer moeten leren omarmen. Maar door af en toe de wagen eens te laten staan om vanuit thuis te werken, en dat dan in een goed verlichte en geïsoleerde ruimte te doen zodat het licht en de verwarming niet constant aan hoeven te staan, kan iedereen een steentje bijdragen.