De komst van de 'Self Inc.' maatschappij
Aan het prille begin van de globalisatie van de economie, in de jaren 60, waren het vooral productiebedrijven die het voortouw namen. Zij zochten goedkope handarbeiders. Door de nieuwe technologie en door de evolutie van politieke en andere krachten, werd het strijdperk van het concurrentievermogen verlegd van het lichamelijke niveau naar dat van de kennis. We zien de verschijning van de gemondialiseerde kenniswerker.
Een eerste zichtbaar effect van die wijziging op de onderneming en zijn werknemers is de verdwijning van het ‘employer for life’ model. De werkgever aarzelt misschien nog wat om het met zo veel woorden te zeggen, maar hij stuurt wel een nieuwe boodschap uit naar zijn werknemers: ga vooruit, ontwikkel jezelf om op eigen vleugels te vliegen.
Zo duwen ondernemingen de verantwoordelijkheden steeds lager in de hiërarchie. Niet alleen de klassieke verantwoordelijkheden die bij een functie horen, maar ook de verantwoordelijkheid voor de toekomst van de eigen loopbaan. Daarover wordt zonder valse schaamte gediscuteerd met de werkgever. Nog een stap verder: nieuwe systemen zoals internet banking, automatische kiosken of self service ticketmachines schuiven de verantwoordelijkheid en het werk naar de werknemer-klant.
Het bedrijfsgebouw, de werkplaats zelf, wordt gemakkelijk virtueel. De werknemer is bevrijd van de klassieke verplichtingen van tijd en plaats. Hij beweegt zich van project naar project en dus ook van de ene onderneming naar de andere. Hij volgt zijn eigen plan en kiest zijn eigen projecten.
De hiërarchie brokkelt geleidelijk af. De hiërarchische organisatie van de onderneming, die ons geleid heeft naar het verschijnsel van de informatiesilo’s, maakt zachtjesaan plaats voor netwerken van samenwerking. De waarde van de werknemer wordt niet meer enkel gemeten aan zijn eigen kennis, maar ook aan die van zijn intern en extern netwerk, en aan zijn capaciteit om die verder te ontwikkelen in richtingen die interessant zijn voor het project.
Dat haalt de theorie van Taylor en de arbeidsverdeling stevig overhoop. Dit nieuwe ontluikende model houdt rekening met de complexiteit van de mens, met zijn noden en relaties. De werknemer moet zijn eigen zelfvertrouwen en onafhankelijkheid ontwikkelen. De enige onderneming waar je je hele leven bij blijft, is die van het eigen individu en carrièreplan. Het is de oprichting van de individuele vennootschap ‘Self Inc’.
Het is een ontwikkeling die de mens op een hoger plan tilt, maar dan alleen op voorwaarde dat iedereen ze kan volgen. Het is ook een model dat de kennis binnen de onderneming op verontrustende manier fragmenteert en verdeelt. Het is aan de ondernemer om streng toe te zien dat wat belangrijk is voor zijn bedrijf ook bij het bedrijf blijft, ook al zit een groot deel daarvan in de kennis van de werknemers. Het is dus een boeiend pad dat echter met de nodige voorzichtigheid moet worden gevolgd.
Nochtans is dit model bijzonder in trek in het IT milieu. Zeer veel vennootschappen werken met een groot aantal externe informatici. Het personeelsverloop is vaak hoger in de IT-afdeling dan elders. Men spreekt over business-IT alignment, maar is de oorzaak van de problemen op dat vlak niet net te vinden in dit verschijnsel van Self Inc?
Het antwoord is nog maar eens een keer erg Belgisch. De IT-managers moeten het midden zien te vinden tussen het behoud van kennis enerzijds, en anderzijds de prestatiewinst die voortkomt uit meer onafhankelijkheid voor de werknemers.
Dominique Scheuren is eigenaar van Bizliner en consultant in ‘Enterprise Architecture’
