Nergens voor aansprakelijk?
Contracten en algemene voorwaarden van handelaars en dienstverleners bevatten vaak een aansprakelijkheidsclausule die de omvang van mogelijke schadeclaims beperkt. Soms sluiten zij elke mogelijke schadevergoeding uit, door te stellen dat een contractspartij in geen geval aansprakelijk kan worden gehouden voor eender welke schade. Zijn dergelijke clausules geldig?
Het principe van de contractsvrijheid houdt in dat partijen alle aspecten van hun overeenkomst naar goeddunken kunnen regelen. Net zoals partijen kunnen afspreken wat er moet geleverd of ontwikkeld worden en tegen welke prijs, kunnen ze ook de maximale hoogte van mogelijke schadevergoedingen bepalen.
Zo stellen sommige aansprakelijkheidsclausules bijvoorbeeld dat de maximale schadevergoeding gelijk is aan de waarde van het contract, of aan de maximale verzekeringsdekking van één van beide partijen. Dit soort clausules is van cruciaal belang, want zonder kan onder het Belgische recht zelfs een kleine fout leiden tot miljoenenclaims (bijvoorbeeld een slordigheid bij softwareonderhoud die een bedrijfsnetwerk een dag onbeschikbaar maakt).
Toch zijn er limieten aan de principiële contractsvrijheid. De wetgever heeft bijvoorbeeld heel wat contractuele verbodsbepalingen in het leven geroepen die zwakkere partijen (zoals consumenten, huurders, franchisenemers, enzovoort) moeten beschermen. Ook de rechtsleer en de rechtspraak zetten een rem op de contractsvrijheid door overdreven onevenwichtige clausules te verwerpen. Daarbij is het uitgangspunt dat clausules niet mogen leiden tot een volledige uitholling of ‘denaturatie’ van verbintenissen.
Wanneer een producent van een softwarepakket bijvoorbeeld zou bepalen dat hij op geen enkele wijze verantwoordelijk is voor de kwaliteit van het product en hij bovendien op geen enkele manier kan verplicht worden tot het betalen van een schadevergoeding, dan is er waarschijnlijk sprake van een verboden denaturatie. Een rechter zal zo’n clausule verwerpen (met het bijhorende risico van onbeperkte aansprakelijkheid), omdat men zich niet tegelijk kan verbinden en niet verbinden. De prestatie van de producent zou immers zo uitgehold worden dat hij tot geen enkele werkelijke verplichting meer gehouden is.
Of er in de praktijk daadwerkelijk sprake is van een verboden aansprakelijkheidsbeperking, hangt af van de omstandigheden. Zonder bijzondere omstandigheden, zoals sterk asymmetrische verplichtingen, bestaat er een grote kans dat een overdreven aansprakelijkheidsbeperking zal worden verworpen.
Auteurs van open source software zullen zo allicht wél een volledige uitsluiting van aansprakelijkheid kunnen bedingen, omdat zij hun software zonder tegenprestatie wegschenken. Een rechter zal allicht ook aanvaarden dat de producent van consumentensoftware een redelijke aansprakelijkheidsbeperking (bijvoorbeeld het bedrag van de aankoop) opneemt in zijn contract. Evenzeer zal een uitbater van een discussieforum kunnen bedingen dat de door andere gebruikers geposte informatie met de nodige omzichtigheid moet worden behandeld en niet tot enige aansprakelijkheid kan leiden. Het gaat echter niet op dat een consultancybedrijf een aansprakelijkheidsbeperking van een schamele duizend euro zou opnemen in een consultancy-overeenkomst voor vijftig mandagen, daar waar de aansprakelijkheidsbeperking doorgaans in de honderdduizenden euro’s zal lopen.
Patrick Van Eecke is advocaat gespecialiseerd in IT-recht bij DLA Piper. Hij doceert tevens IT-recht aan Queen Mary University, London en aan de Universiteit Antwerpen.
