Wat er gebeurt met een onbeschermde mens in de ruimte

“Je zwelt op, je bloed begint te koken en je ogen spatten uit je lichaam”, aldus de kennis die velen onder ons opdeden na het kijken van de documentaire Total Recall. De waarheid blijkt zoals gewoonlijk een stuk minder explosief dan de fictie, maar daarom niet minder fascinerend.

De effecten van een vacuüm op het lichaam zijn vandaag gekend, onder andere dankzij (niet al te ethische) experimenten op dieren maar ook omwille van enkele accidenten met mensen. In de jaren ’50 en ’60 waren vooral honden en chimpansees geliefkoosde subjecten  om opzettelijk bloot te stellen aan een vacuüm. Ook NASA-onderzoeker Jim LeBlanc kreeg echter te maken met een bijna-vacuüm. In 1966 was LeBlanc druk in de weer om een vroeg prototype van het Apollo-ruimtepak te testen in een vacuümkamer toen de slang die zijn pak onder druk hield loskwam.

Testkamer

LeBlanc werd de enige mens die ooit werd blootgesteld aan een vacuüm en de zaak overleefde. In totaal bleef de testkamer bij NASA vijftien lange seconden zonder druk. Leblanc verloor niet meteen het bewustzijn. “Terwijl ik achteruit stommelde voelde ik het speeksel op mijn tong bubbelen”, getuigde hij na zijn ervaring.

Cliff Hess, de ingenieur die de leiding had over het experiment, bracht de kamer waarin LeBlanc zich bevond in 87 seconden (in de plaats van de gewoonlijke 30 minuten) terug naar atmosferische druk en redde zo het leven van zijn collega. Tegen de tijd dat de dokters de kamer binnenstormden was LeBlanc al terug bij bewustzijn, en kon hij spreken. Het grootste ongemak dat de man voelde was, naar eigen zeggen, pijn aan zijn oren. Die pijn was het gevolg van de snelle recompressie van de kamer, en dus niet van de blootstelling aan het vacuüm.

Koken

De ervaring van LeBlanc toont aan dat overleven in een vacuüm voor korte tijd, zonder bijkomende schade, perfect mogelijk is. De bubbelende sensatie die de NASA-ingenieur voelde was het speeksel op z’n tong dat begon te koken. Bij langdurige blootstelling zou enige zwelling van het lichaam ook voorkomen. Het gebrek aan druk doet water immers verdampen. Die zwelling verdwijnt echter wanneer de druk rondom de onfortuinlijke persoon hersteld wordt, en ook de tong zal geen blijvende schade ondervinden.

Verhalen over kokend bloed zijn volledig uit de lucht gegrepen. Het lijkt nochtans niet zo ver gezocht om te vermoeden dat bloed, net als water, zou beginnen te bubbelen ten gevolge van verlaagde druk. Ons lichaam is echter een stuk minder fragiel dan we soms aannemen. Het aderstelsel heeft er bij blootstelling aan een vacuüm geen probleem mee het verlies aan bloeddruk te compenseren.

Soyuz

Langdurige blootstelling aan een drukloze omgeving is natuurlijk wel fataal, al is het maar omwille van het gebrek aan zuurstof. Ook hier zal het lichaam van de slachtoffers echter niet gruwelijk vervormen, zoals aangetoond door de onfortuinlijke kosmonauten van Soyuz 11 in 1971. De drie Russen aan boord van dat ruimteschip gaan lopen met de twijfelachtige eer de enige drie mensen te zijn die stierven buiten onze dampkring.

Net voor de aanvang van de terugtocht naar de aarde, wanneer de terugkeercapsule van de habitatmodule splitst, liep het echter mis. Een klep in de capsule begaf het waardoor alle lucht uit het ruimteschip werd geblazen. Het ruimteschip landde zonder verdere schade, zoals gepland, in de steppe van Kazachstan maar binnenin troffen de Russen drie dode kosmonauten aan. Pas achteraf werd duidelijk dat drukverlies de doodsoorzaak was. Ook hier geen geëxplodeerde lichamen dus.

Zonnecrème

Een vacuüm in een kamer is natuurlijk nog iets anders dan de harde omgeving die de ruimte zelf is. Daar wordt het gebrek aan zuurstof en druk gecomplementeerd door ijskoude temperaturen en ongefilterde kosmische straling. Die straling zal je waarschijnlijk een serieus geval van zonnebrand geven. De koude is echter niet zo’n probleem als je zou denken. Omdat de ruimte vooral leeg is, komt je lichaam nergens mee in aanraking. Er is niets om de warmte uit het lichaam te geleiden, waardoor ze behouden blijft.

Gescheurde longen

Mocht je erin slagen om in de nabije toekomst de ruimte in te gaan, waarna je om de één of andere reden uit de luchtsluis sukkelt, dan zal het grootste gevaar voor je overleven het eenvoudige gebrek aan zuurstof zijn. Je adem inhouden lijkt dan ook een sterk plan, maar het tegendeel is waar. De lucht in je longen zal onmiddellijk uitzetten. Het beste wat je kan doen is bijgevolg uitademen. Het alternatief is eveneens verstikking, maar dan met het bijkomende ongemak van gescheurde longen. De situatie is te vergelijken met een scuba-duiker met persluchtflessen die 30 meter onder water een flinke teug lucht inademt om dan naar het oppervlak te schieten.

Als je collega-astronauten er snel genoeg bij zijn is het dus perfect mogelijk om een blootstelling van een klein minuutje aan het vacuüm van de ruimte te overleven. Sterf je toch, probeer dan een flatterende gelaatsuitdrukking te trekken. Je lichaam zal, wegens het gebrek aan zuurstof, immers niet vergaan. Al naargelang de temperatuur waar je mee te maken krijgt zal je stoffelijk overschot bevriezen of mummificeren, en in nagenoeg perfecte staat duizenden jaren door de ruimte dwarrelen.