Wat mag je verwachten van de stad van de toekomst?

Pieter Ballon heeft een duidelijke visie: de stad van morgen komt er, of we dat nu willen of niet. Wel zal volgens hem veel afhangen van hoe we daar mee omgaan. De grens tussen een utopie en een dystopie is dun en wordt bewandeld door de mensen die erin leven. Als we niet oppassen, komen we met zijn allen terecht in Orwells 1984. Wat zijn de mogelijkheden van de slimme stad en waar moeten we volgens Ballon voor opletten?

Smart Cities

Ballon is als professor verbonden aan de Vrije Universiteit Brussel. Daarnaast werkt hij als directeur in de Living Labs van iMinds, waar hij nadenkt over slimme steden en hun toekomst. Uit al dat denkwerk is nu een boek voortgekomen, met de passende titel ‘Smart Cities’.

Ballon begint zijn uiteenzetting met een overzicht van de huidige situatie: “Steden zijn magneten, maar ze leveren ook problemen op. Mensen voelen zich aangetrokken tot een grote metropool, maar als ze er met de auto naartoe gaan, zijn ze er ook een beetje bang van. Ze rijden er liefst zo snel mogelijk door.” Een gevolg van de Wet van West, zegt Ballon: een stad zorgt voor positieve effecten en verhoogt de efficiëntie (volgens West wordt een stad efficiënter naarmate er meer mensen per vierkante kilometer wonen).

Maar naast die positieve effecten trekt een stad ook misdaad aan, ongevallen,… allemaal zaken die onvermijdelijk zijn wanneer er veel mensen naast elkaar leven in een kleine ruimte. Daarom is innovatie nodig om dergelijke problemen op te lossen.

Glokalisering

Toen het internet kwam, werd onze leefwereld opeens veel globaler. Met de komst van de sociale media intensifieerde dit nog eens. Nu het Internet of Things eraan zit te komen, lijkt de wereld opeens weer te focussen op het lokale aspect, zegt Ballon: “Wanneer we gaan integreren met objecten rondom ons, wordt het internet immers opnieuw lokaal ingezet.”

Ballon pleit daarom voor een systemische innovatie voor de parametrische stad; daarbij worden alle actoren uitgenodigd om mee te werken aan de slimme stad. Op die manier kan een zekere controle behouden worden, terwijl er toch flexibel kan worden omgegaan met nieuwe elementen.

“Een slechte implementatie kan immers leiden tot een panopticum,” zegt Ballon. Bij zo’n panopticum kom je terecht in een wereld waar elke stap in het oog wordt gehouden door ettelijke camera’s, die allen verbonden zijn met één enkele computerkamertje met honderden schermen. Een waar dystopisch beeld. Toch is dit de realiteit in enkele Aziatische landen, waar dit hun beeld is van een ‘slimme stad’. Al hoeven we het, met het Verenigd Koninkrijk in het achterhoofd, eigenlijk niet zo ver te zoeken.

Antwerpen en Gent

Maar dat is dus niet de bedoeling in steden als Antwerpen en Gent, zeggen ook burgemeesters Bart De Wever en Daniël Termont. Voor de voorstelling van het boek van Ballon waren beide heren afgezakt naar De Studio in de hoofdstad van Vlaanderen. Beide heren zijn ervan overtuigd dat een stad enkel slim kan zijn als het zijn inwoners laat participeren. “Een slimme stad heeft namelijk geen nut als de bewoners het niet kennen,” stelt Termont. “Maar de stad moet ondertussen wel dirigeren,” zegt De Wever.

Antwerpen en Gent zitten zowel in Vlaanderen als wereldwijd in de kopgroep van de Smart Cities. Al het papierwerk dat bij een stadsbestuur komt kijken, gebeurt reeds volledig digitaal. Antwerpen werkt ondertussen aan een project met slimme verkeersborden, terwijl de stad Gent al volop samenwerkt met Googles Waze-app om de binnenstad te redden van een verkeersinfarct. Termont: “We moeten als Vlamingen niet bescheiden zijn, we staan al ver.”

Dystopie?

Heeft Ballon dan geen schrik dat een inwoner op den duur gegijzeld wordt door de slimme stad waarin hij woont? Als een bewoner buitenkomt, zal hij dan het totale pakket moeten accepteren, of zal hij de keuze krijgen in hoeverre hij wil meegaan in het slimme project? “Dat zijn zaken waar we inderdaad mee moeten oppassen. Het debat moet gevoerd worden, en liefst openbaar. We kunnen niet nadenken over de stad van morgen zonder te luisteren naar de mensen.”

“Maar aan platformisering valt niet te ontsnappen,” stelt Ballon, “er zullen altijd een aantal algemene spelregels ontstaan waar iedereen zich moet aan houden. Wel zal lokaal, stad per stad, kunnen gekeken worden naar wat mogelijk en wenselijk is. Er bestaat namelijk niet één blauwdruk voor de slimme stad.”