Gaan de Duitse verkiezingen ten onder aan nepnieuws?

Tijdens de Amerikaanse presidentsverkiezingen was er veel te doen rond zogenaamd ‘nepnieuws’: onecht nieuws dat werd afgeschilderd als echt nieuws, bedoeld om een van de kandidaten in diskrediet te brengen. Facebook kreeg de halve wereld over zich heen – en de andere helft ook – en werd nadrukkelijk met de vinger gewezen toen Trump de presidentsnominatie binnenhaalde. Het nepnieuws was namelijk verschenen op Mark Zuckerbergs platform, zonder dat zijn Facebook er iets tegen ondernam.

Met de aankomende verkiezingen, waarin Duitsland onder meer een nieuwe Bondskanselier zal kiezen, maakt de Duitse politiek zich nu zorgen dat daar eenzelfde scenario zal plaatsvinden. Aangezien Duitsland zowat het rijkste en machtigste land van de Europese Unie is, mogen we ons oprecht zorgen maken over wie die nieuwe staatsleider wordt.

Gründlichkeit

Duitsland zou Duitsland niet zijn als het geen actie zou ondernemen tegen mogelijke beïnvloeding. In de Verenigde Staten heerst ten opzichte van bedrijven een laissez-faire-houding, maar de Duitse gründlichkeit staat dergelijke ‘laksheid’ niet toe. De regering dreigde met fikse boetes en Facebook reageerde: het sociale medium zal voortaan de nieuwsberichten in het land modereren.

Facebook werkt daarvoor samen met een Berlijnse nonprofitorganisatie: Correctiv. Een woordvoerder van de organisatie zei bij de voorstelling van het project dat “het bestrijden van nep nieuws essentieel [is] voor onze maatschappij”. Hoe Correctiv de Duitse kiezer zal behoeden voor valse berichten, weet het zelf nog niet. Het is momenteel nog aan het plannen en aan het bekijken wat nodig is om het project in goede banen te leiden; Facebook betaalt de organisatie voorlopig nog niet.

Merkel-angst

Vele van de valse nieuwsberichten richten zich uiteraard op Angela Merkel. De huidige Bondskanselier maakte zich zowel in eigen land als ver daarbuiten niet erg populair met haar gevleugelde woorden ‘wir schaffen das’. Ze wordt ervan beschuldigd op die manier een nog grotere vloedgolf aan vluchtelingen aan te trekken. Vele valse rapporten bevestigen die claims en het is onduidelijk hoeveel kiezers de verzonnen cijfers geloven. Daarnaast worden ook de Islam en Rusland regelmatig opgevoerd.

De voorbeelden zijn legio. Zo wees het Amerikaanse BuzzFeed onlangs nog op een foto van Merkel met een vluchteling in een van de kampen. De foto, met bijhorend (feitelijk) verhaal, leverde op Facebook zo’n 13.000 interacties op – zowel positieve, neutrale als negatieve interacties. Dezelfde foto werd later gerecupereerd door een ‘nieuwsbron’ die het verhaal verving met de boodschap dat het om een selfie ging met een van de terroristen die verantwoordelijk was voor de aanslagen in Brussel. Het lijkt vergezocht, maar deze foto kende maar liefst 35.000 interacties. De vluchteling die te zien was op de foto diende nadien klacht in tegen Facebook omdat die in zijn ogen “toestond dat de waarheid verdraaid werd.”

Duitsland overweegt ondertussen Facebook de status van mediabedrijf toe te kennen, een label waar Zuckerberg al lang tegen vecht. Volgens hem is Facebook niets meer of minder dan een plek waar mensen zelf beslissen om dingen te delen die hen na aan het hart liggen. Indien Facebook toch zo’n label krijgt opgeplakt, zal het verantwoordelijk worden gesteld voor de inhoud van het medium.

Onderzoekers in de clinch

Christian Schemer, professor communicatie aan de universiteit van Mainz, is van mening dat “vals nieuws voor de meesten onder ons een erg problematisch en zorgelijk fenomeen” is. Daarmee verwijst hij naar ‘Pizzagate’ in de VS. Een vals nieuwsbericht leidde daar tot een samenzweringstheorie rond kindermisbruik, wat uitmondde in een schietincident in een pizzatent.

Amerikaanse onderzoekers van de universiteiten van Stanford en New York menen echter het tegendeel: zij beweren dat de invloed van nep nieuws eerder gering is, met name wanneer het wordt ingezet in politieke verkiezingen. Ze baseren hun conclusie op een onderzoek dat ze uitvoerden, waarbij 1.200 mensen vijftien titels kregen voorgeschoteld: vijf echte, vijf valse en vijf die de onderzoekers zelf verzonnen hadden.

Daaruit bleek dat zowat de helft van de deelnemers zich alle echte titels nog kon herinneren. De valse berichten werden slechts in 15 procent van de gevallen herkend en in 8 procent van de gevallen geloofden ze de titel. Opmerkelijker was dat de cijfers voor verzonnen titels gelijkliepen met die van de valse titels.

Wie heeft de waarheid in pacht?

Zoals gebruikelijk zal de waarheid ergens in het midden liggen. Eveneens zoals gebruikelijk zullen we de ware impact van valse nieuwsberichten pas echt kunnen opmeten na de nakende verkiezingen. Tot dan lijkt het voor iedereen veiliger om aan te nemen dat het spel (zo) eerlijk (mogelijk) gespeeld wordt.