Wil de ware technologie dan nu opstaan?

Het gebruik van IT vervreemdt de mens van zijn zintuiglijk waarneembare werkelijkheid. Over technologische en andere moderniteiten doen de vreemdste vooroordelen de ronde. Tijd voor een weerlegging van waanbeeld en vergissing.

Wie verwacht in een exposé over technologie de namen aan te treffen van Karl Marx en Michel Foucault? Toch ruimt David E. Nye, auteur van ‘Technology Matters’, ruim plaats in voor deze en andere denkers. Nye geeft ze een flink pak voor de broek. Wat deze denkers ooit te berde hebben gebracht over de ware aard van technologie klopt niet, meent hij. Ze slaan de bal mis. Daarbij stelt Nye, hoogleraar geschiedenis aan de universiteit van Warwick, vast dat het niet eens enig verschil uitmaakt of deze technologie-ideologen zich aan de linker- dan wel aan de rechterzijde van het denkspectrum bevinden. Zowel bij linkse als bij rechtse denkers komen deterministische visies op de ware aard van technologie voor, positief zowel als negatief.

Wereldvrede
Eén voorbeeld slechts. In de inmiddels als klassiek bekendstaande bestseller ‘Being Digital’ uit 1995 betoogt Nicholas Negroponte, hoogleraar mediatechnologie aan het Massachusetts Institute of Technology dat ‘digitale technologie werkt als een natuurlijke kracht die de mensen naar een grotere wereldharmonie zal leiden’. Rekening houdend met het feit dat Negroponte destijds als dé digitale heraut van zijn tijd werd bewierookt, lijkt het nu onwaarschijnlijk dat Negroponte wegkwam met die boutade. Baarlijke nonsens is het, antwoordt Nye snedig. Geen enkele technologie is ooit een ‘natuurlijk kracht’ geweest of zal dat ooit worden. Ook breken technologieën uit zichzelf geen barrières tussen mensen, noch stomen ze ons klaar voor de eeuwigdurende wereldvrede.

DNA
De historische ervaring leert dat het precieze gebruik van nieuwe technologieen moeilijk valt te voorspellen. Nye toont dat aan de hand van de grammofoon, de radio, de koelkast en het internet. De afzonderlijke geschiedenissen van die uitvindingen tonen haarscherp aan dat nieuwe uitvindingen vaak helemaal niet gebruikt worden voor dat doel waarvoor ze oorspronkelijk ontworpen waren. Ze dienen vaak veel meer doelen dan ooit werd voorzien. Het slaat anders gezegd nergens op dat technologie van ons goede of slechte mensen zou maken. Het DNA van technologie is niet van dien aard dat het van mensen een specifiek gebruik kan afdwingen.

Vragen
Technologisch determinisme kent geen solide filosofisch of historisch draagvlak. Dat neemt niet weg dat dezelfde prangende vragen over de deterministische aard van technologie met de regelmaat van de klok blijven opduiken. Vragen zoals ‘Leiden technologieën tot natuurlijke overvloed of storten we er onszelf mee in een ecologische crisis? Staat internet garant voor culturele diversiteit of leidt het allemaal alleen maar tot eenheidsworst?’ Nye laat niet na bovenstaande vragen van zorgvuldig onderbouwde antwoorden te voorzien. Hij levert heel goede munitie om de deterministische discussie met de grond gelijk te maken. Nye is dan ook historicus. Geen wijsgeer met een eigen agenda. Technology Matters is een uitmuntende studie.

David E. Nye, Technology Matters, Questions to live with, 282 pagina’s, Uitgeverij MIT Press, ISBN 0262140934, € 28,00.