Smart cities in België; hoe slim zijn onze steden echt?

Wat is een Smart City nu precies?  

Een Smart City is een stad die gebruik maakt van technologie (voornamelijk IoT), big data en analytics om de levenskwaliteit en comfort van de inwoners te verhogen en de stadsprocessen en diensten te optimaliseren met respect voor economische, sociale en duurzame aspecten.  

Volgens een studie van het Smart City Institute associëren Belgische gemeenten en steden een smart city met een hoog niveau van digitalisering (73 procent). Daarnaast wordt het ook gezien als een stad die aan duurzame ontwikkeling doet (63 procent) en een stad of gemeente waarin de burgerparticipatie aangemoedigd en versterkt wordt.  

Opvallend is dat een landelijke gemeente niet aan dezelfde principes waarde hecht dan een stedelijke gemeente. Zo vindt een stedelijke gemeente de graad van digitalisering belangrijker bij hun evolutie nar een smart city, maar hecht een landelijke gemeente meer belang aan een verhoogde burgerparticipatie. Ook tussen de gewesten verschillen de meningen grondig. In Vlaanderen is digitalisering de voornaamste prioriteit, terwijl inwoners van het Brussels Gewest de voorkeur geven aan een verbetering van de levenskwaliteit.  

Het Belgische smart city-landschap  

De Belg vindt dat er nog heel wat bijgeschroefd kan worden aan hun smart city-strategie. Bij een zelfevaluatie geven Belgische steden en gemeenten zichzelf de volgende scores; 3,5/10 (Vlaanderen) 4/10 (Brussel), en 3,7 (Wallonië).  

Het vat op dat in België het politieke bestuur een essentiële rol speelt in de invoering van een Smart City. In de helft van de Belgische gemeenten is er politieke steun, maar er zijn nog steeds verdere verbeteringen nodig om een gemeenschappelijke visie en een flexibel en proactief leiderschap op het gebied van smart cities te versterken. Dat is voornamelijk het geval in Wallonië en Brussel. 

Wanneer we kijken naar de “specialiteiten” van elk gewest, dan zien we dat die vaak sterk uit elkaar liggen. Zo blinkt Antwerpen uit in smart mobility, terwijl Oost- en West-Vlaanderen dan weer goed op het gebied van smart governance hun mede-gewesten de loef afsteken. Limburg staat dan weer op kop wat betreft smart governance. 

Momenteel krijgen enkel de provincies Antwerpen, Oost-Vlaanderen en West-Vlaanderen Europese subsidies voor hun smart city-projecten. De andere provincies redden het met regionale subisidies of eigen financiering. 

Het nut voor België 

Verstedelijking stelt ons natuurlijk voor heel wat uitdagingen zoals mobiliteit, klimaatverandering, CO2-vervuiling en dergelijke. Een smart city probeert op die uitdagingen te anticiperen door middel van IoT-technieken en analytics. Zo kunnen slimme verkeerslichten bijvoorbeeld alle verkeersgegevens op een kruispunt registreren, om daarna dan met behulp van AI een voorspellende analyse te maken over hoe het kruispunt geoptimaliseerd kan worden op het gebied van verkeer, maar ook milieu.  

Wanneer je je bedenkt dat we in onze Antwerpse of Brusselse stadskernen vaak aan een stapvoets tempo rijden, en sommige chauffeurs jaarlijks tot wel 100 uur in de file staan, besef je al snel dat een meer analytics-aangedreven oplossing wel eens soelaas zou kunnen bieden. Diezelfde redenering gaat ook op als we in de richting van een meer duurzame samenleving willen evolueren. Volgens de Joint Research Committee van de Europese Commissie steeg van 1990 tot 2017 de C02-emissie van auto’s zo veel als 29 procent. Ook op het gebied van duurzaamheid, is er dus ruimte voor verbetering. 

Onze Belgische steden en gemeenten dragen weliswaar reeds hun steentje bij in het hele Smart City-verhaal, maar er is nog veel onbenut potentieel. Zo wordt in België nog maar bitter weinig (2,3 procent) geopteerd voor smart light-armaturen bij het vervangen van een straatlamp. In buurlanden Nederland en Frankrijk ligt dat percentage al op respectievelijk 10 en 7 procent. 

Bij slimme lantaarnpalen wordt de armatuur verbonden met het internet. Door de digitalisering van die verlichtingspalen krijgt de stad of gemeente een overzicht op haar volledige verlichtingsnetwerk. De hoeveelheid data die zo’n lantaarnpaal daarmee verzamelt, is indrukwekkend; gegevens over je reeël elektriciteitsverbruik, het aantal verlichtingsuren per lamp, het overzicht van de onderhoudswerken die de lantaarnpaal ooit al ondergaan heeft, etcetera.  

Ook die gegevens kunnen voorspellend ingezet worden. Zo kan het stadsbestuur aan de hand van die verkeersdata een inschatting maken wanneer ze precies die lantaarnpaal opnieuw zullen moeten repareren. Daar op voorhand op inspelen is cruciaal, want geen verlichting op de weg kan een ongeval in de hand werken.  

Daarnaast kunnen de geconnecteerde lampen op bepaalde plaatsen in de stad of gemeente ook geïntegreerd worden met andere smart city-toepassingen. Wanneer een geluidssensor bijvoorbeeld een ongeval detecteert, zal de intensiteit van de lampen in de omgeving worden verhoogd. 

Smart Flanders  

Op 1 januari lanceerde Vlaams minister voor Binnenlands Bestuur Liesbeth Homans het Smart Flanders-programma. Dat ondersteuningsprogramma wordt door onderzoekers van imec uitgevoerd en loopt nog tot eind 2019. Met het project ondersteunt de Vlaamse overheid de 13 centrumsteden en de Vlaamse Gemeenschapscommissie voor Brussel in hun evolutie naar smart cities. Smart Flanders wil die evolutie bewerkstelligen door te focussen op real-time open data.  

Binnen het programma worden een aantal pilootprojecten voorzien die vertrekken vanuit een maatschappelijke uitdaging die leeft binnen de steden. Door deze aanpak te hanteren en “te leren door te doen” richt Smart Flanders zich erop zo goed mogelijk data te ontsluiten, om zo applicaties binnen de stad slimmer te maken.  

Onderzoeksinstituut imec richt haar pijlen vooral op Antwerpen. Samen met de Stad Antwerpen en het Vlaams gewest lanceerden zij het City of Things-initiatief. Dat programma heeft volgens imec als doel om Antwerpen “om te vormen naar een grootschalige proeftuin, waarin bedrijven, onderzoekers, burgers en stadsmedewerkers kunnen experimenteren met slimme technologieën die het leven in de stad aangenamer en duurzamer maken. Daarmee is het de bedoeling om Antwerpen als Europees voorbeeld van een smart city aan te dragen. Nu maar hopen dat het verkeer er daarmee ook op verbetert.