Fietsveiligheid 101: interview met ex-profwielrenner Bert de Backer

Verkeersongevallen in Vlaanderen hebben in 2023 het leven gekost aan 84 fietsers, het hoogste aantal in 20 jaar. Die stijging is niet alleen te wijten aan elektrische fietsen, stelt verkeersinstituut Vias, dat erop wijst dat zowel bij klassieke fietsen (van 38 naar 43) als bij elektrische fietsen (van 35 naar 41) een toename zichtbaar is. Wat is dan wél de oorzaak? Volgens Vias gaan mensen vaker op pad met de fiets. Meer fietskilometers betekenen ook een grotere kans op ongevallen. Dit onderstreept de noodzaak om meer aandacht te besteden aan de veiligheid van kwetsbare verkeersdeelnemers. Toch kan je zelf ook al veel doen om veilig de weg op te gaan.

Dit benadrukt ook ex-profwielrenner Bert De Backer, die zich op verschillende manieren inzet voor de verkeersveiligheid van fietsers. “Door zelf verantwoordelijkheid te nemen, ben je in mindere mate afhankelijk van anderen die ons mogelijk onbewust en per ongeluk veel schade kunnen toebrengen”, aldus De Backer, fietsambassadeur voor Trek. Hij benadrukt dat je als fietser niet per se verantwoordelijk bent voor ongevallen, maar er wel invloed op kunt uitoefenen.

Zet je zintuigen aan

Zichtbaarheid is en blijft het grootste (onzichtbare) gevaar voor fietsers, stelt De Backer. Veel mensen denken dat automobilisten en andere weggebruikers hen wel zien, maar volgens de ex-profwielrenner kan je dit beter omdraaien: ga ervan uit dat iemand je níet heeft gezien. Vooral in het donker is de kans groter dat je over het hoofd wordt gezien. Als voorbeeld noemt hij een wegversmalling: “Als je bij een wegversmalling komt en je hoort auto’s naderen, en merkt dat ze niet lijken te vertragen, rem dan misschien zelf.”

Met de fiets op pad gaan betekent ook dat je je zintuigen moet ‘aanzetten’. Kijk goed om je heen, maar niet alleen dat: luister ook aandachtig naar wat er in je omgeving gebeurt. Als je merkt dat er een auto achter je rijdt, houd daar dan rekening mee in je rijstijl. Een automobilist kan immers niet zo snel remmen als jij met een (elektrische) fiets. Sla je plotseling af in de rijbaan van een auto, dan kan dat gemakkelijk tot een ongeluk leiden.

De juiste (fiets)kleding

Zichtbaarheid is deels een kwestie van mindset. Door je zintuigen aan te zetten en ervan uit te gaan dat bestuurders je niet hebben gezien, kun je al veel ongelukken voorkomen. Toch is dit niet in alle situaties dé oplossing. Neem bijvoorbeeld een onverlichte weg waar een bestuurder van achteren nadert. Alleen denken dat je niet gezien bent, schiet dan tekort. Het is belangrijk om deze mindset te combineren met de juiste uitrusting, stelt De Backer.

De juiste uitrusting begint volgens hem met fluokleding, zoals high-visibility-kleding van Trek. Dit kan bestaan uit reflecterende handschoenen, helmen, regenbroeken en -jassen. Hoewel dergelijke kleding niet erg populair is, is De Backer zich bewust van het levensreddende potentieel. Zowel overdag, dankzij de felgele kleur, als ‘s avonds, door de reflecterende strepen, vergroot deze kleding je zichtbaarheid aanzienlijk. “Neem maar de proef op de som: ga met de auto het verkeer in als het een winterse dag is, als het donker is en tel een keer de mensen die wel of geen fluojas aan hadden. Ik ben als autobestuurder dankbaar als ik een fietser tegenkom in het donker met een fluojas of reflectieve jas aan”, benadrukt de ex-profwielrenner.

De Backer hoopt dat zijn acties, zoals het dragen van fluokleding tijdens de Olympische Spelen, anderen inspireren om deze kleding te dragen én te normaliseren. “Ik hoop dat jongens van 16 jaar, die elkaar nu nog uitlachen om een fluojas of een helm, het op termijn normaal gaan vinden.”

Fietshelmen zijn noodzakelijk

Het belang van zichtbaarheid geldt niet alleen voor kleding, maar ook voor fietshelmen. Hoewel deze niet direct bijdragen aan zichtbaarheid, spelen ze een essentiële rol in het verkleinen van de impact bij ongevallen. Toch stuit ook de fietshelm op weerstand. “Veel mensen dragen geen helm omdat ze het gedoe vinden”, zegt De Backer. Daarnaast zijn er fietsers die slechts af en toe rijden en nog geen helm hebben aangeschaft.

Desondanks hoopt De Backer dat er een cultuur ontstaat waarin het dragen van een fietshelm de norm wordt. “De noodzaak is simpel: je moet duizend keer je fietshelm dragen om hem één keer nodig te hebben. Maar die ene keer kan van levensbelang zijn”, benadrukt hij. Hij begrijpt dat fietsers zonder helm niet altijd meteen overstag gaan en ziet het belang van bewustwording. Aan verplichte helmplicht wil hij niet denken: “Uiteindelijk krijg je stap voor stap iedereen mee. Het is niet erg als iemand er vijf jaar over doet en in het eerste jaar op 30 ritjes maar één keer een helm draagt. Als dat in het jaar daarop twee keer is, heb je al een overwinning geboekt.”

De Backer ziet ook een verandering in de houding bij Trek. Waar het bedrijf enkele jaren geleden nog aparte foto’s maakte voor Amerika en Nederland en België, waarbij het onderscheid lag in het dragen van een fietshelm op een e-bike, is dat nu verleden tijd. Het belang van een fietshelm is onmiskenbaar, zeker bij het rijden op een e-bike. Ook in het straatbeeld is de fietshelm steeds prominenter aanwezig, mede dankzij de opkomst van speedpedelecs en e-bikes.

Veilig op stap met e-bikes van Trek

De Backer werkt samen met de Amerikaanse fabrikant Trek om fietshelmen en andere fietsaccessoires te promoten. Trek beschouwt fietsveiligheid als een essentieel onderdeel van zijn e-bikes en stemt de ontwerpen hier proactief op af. Een voorbeeld hiervan is de standaard ingeschakelde always-on-verlichting. Hierdoor ben je, ook overdag, beter zichtbaar in het verkeer. Dankzij de efficiënte ledverlichting heeft deze functie nauwelijks invloed op het bereik van de e-bikes.

Trek past zijn e-bikes bovendien aan op de specifieke gebruikssituatie. Zo worden bepaalde modellen uitgerust met krachtigere vierzuiger-hydraulische remmen, die extra remkracht bieden. Daarnaast gebruikt de fabrikant diverse voorvorken met vering en bredere banden, die zorgen voor een betere wegligging en meer controle over de elektrische fietsen.

Het frameformaat speelt volgens Trek ook een cruciale rol in veilige fietsritten. Het bedrijf noemt dit zelfs “de basis voor veilig fietsen”, omdat het de controle over de fiets aanzienlijk beïnvloedt. Een goed passend frame zorgt ervoor dat je met je voeten stevig bij de grond kan, wat helpt om de fiets overeind te houden bij een noodstop. Daarom biedt Trek zijn e-bikes in verschillende frameformaten aan, zodat er voor (bijna) iedereen een passend model beschikbaar is.

Rij een stukje om

De Backer benadrukte eerder al dat aandacht hebben een belangrijke manier is om als fietser veiliger op pad te gaan. Hij noemt ‘een stukje omrijden’ als een andere optie. Hoewel je dan langer onderweg bent, kun je kiezen voor rustigere routes of routes waar je vaker voorrang hebt op ander verkeer. Dit zorgt niet alleen voor veiliger, maar ook voor comfortabelere fietsritten.

“Als je met je fiets tussen een groep automobilisten navigeert, neem je als het ware hun ‘stress’ over. Dat klinkt misschien wat spiritueel, maar zo werkt het wel”, legt De Backer uit. “En als je dan een verkeersvrije route neemt met je fiets… Ja, dat is gewoon veel rustiger.” Fietsveiligheid is slechts één aspect van fietsen. Uiteindelijk draait het erom dat je ervan geniet. Een rustigere en mooiere route kan eraan bijdragen dat je sneller en vaker met de fiets op pad gaat, zegt Bert.

Omgaan met een e-bike

Gevaar ligt altijd op de loer, maar mensen moeten hun leven daar niet door laten beheersen. Ze moeten vooral genieten en mogen trots zijn dat ze de fiets pakken, zegt De Backer, ongeacht hun leeftijd. Sterker nog: hij vindt het prachtig om te zien dat oudere mensen dankzij e-bikes nog steeds met de fiets op pad kunnen gaan. In het verleden zouden ze al snel op andere vervoersmiddelen zijn aangewezen, maar nu kunnen ze zelfstandig kleine boodschappen doen en andere bezoeken afleggen.

Dit vraagt echter wel om actie van andere weggebruikers én van fietsers zelf. Hoewel ouderen dankzij e-bikes mobiel blijven, zijn ze vaak minder fit en sterk. Dit geldt ook voor hun reflexen, waardoor snel reageren op onverwachte situaties moeilijker wordt. Dit mag echter geen reden zijn om oudere mensen dit gemak te ontzeggen. Zoals het verkeersinstituut Vias al aangaf, vraagt het wel om extra aandacht voor zwakkere weggebruikers. Verlaag dus waar mogelijk je snelheid als je een ouder persoon passeert, neem een ruimere bocht om hen heen en houd er rekening mee dat hun reflexen minder snel zijn.

Voor wie voor het eerst met een e-bike op pad gaat, heeft De Backer nog een belangrijke tip: wen rustig aan de fiets. E-bikes reageren anders dan een gewone stadsfiets en bovendien ligt de snelheid hoger. Objecten en andere weggebruikers komen daardoor sneller op je af, terwijl je door de hogere (maximum)snelheid minder snel tot stilstand komt. Als doorgewinterde ex-profwielrenner is De Backer getraind op zulke snelheden en zijn zijn reflexen daarop aangepast, maar voor de ‘alledaagse’ fietser is dat vaak niet het geval.

Daarom is het verstandig om rustig te beginnen. Rijd niet meteen 25 km/u, maar bouw je snelheid geleidelijk op. Kies ook niet direct de hoogste ondersteuningsstand; verhoog die pas naarmate je meer gewend raakt aan hoe de fiets reageert. Probeer eerst een paar rondjes op een rustige plek voordat je je met de e-bike in het drukke verkeer begeeft. Maar, zoals eerder gezegd: wees vooral trots dat je de fiets pakt in plaats van de auto, en geniet ervan.

Dit artikel is geschreven door een van onze partners. Onze redactie is niet verantwoordelijk voor de inhoud.