Technologie en de crisis van het kapitalisme

Technologiebedrijven en de ontginners van energiebronnen hebben een ding gemeen: ze kunnen gigantische winsten maken zonder daarvoor veel werknemers in te schakelen. Neem nu Exxon Mobil met winsten van meer dan 40 miljard Amerikaanse dollar, maar met minder dan 80.000 werknemers. Het heeft amper 1.700 mensen nodig om een miljard dollar winst te maken. Apple heeft een soortgelijke winst.

Kijk naar de cijfers van veel grote bedrijven en je merkt al snel dat er een patroon komt bovendrijven. Grondstoffen- en technologiebedrijven lijken het meest winst te maken zonder al te veel volk. Aan de andere kant van het spectrum staan de bedrijven die dingen produceren. Volkswagen heeft meer dan 19.000 mensen nodig om een miljard dollar winst te maken. Dat is 11 keer meer mensen dan Apple. Het zou zelfs meer volk nodig hebben als de technologie ondertussen het productieproces al niet efficiënter had gemaakt.

Natuurlijk is het aantal werknemers ook een afspiegeling van de hoeveelheid werk die je aan onderaannemers overlaat. Apple heeft 73.000 mensen in dienst terwijl Samsung er 369.000 heeft. Ze maken allebei toestellen, maar Apple heeft zijn werk naar een ander continent verscheept waar het goedkoper is. Samsung heeft de lagekostenarbeiders meteen in dienst –hun loon is minder dan 20.000 per jaar.

Wat gebeurt er als technologie rijkdom creëert zonder jobs? Gaan al die mensen dan andere technologiejobs opnemen om zo nog meer rijkdom te maken? Of groeit de kloof tussen de mensen met een job in een rijke sector en die zonder?

Econoom Steve Keen, de auteur van Debunking Economics, beschrijft dit als de existentiële crisis van het kapitalisme. Tot vandaag was ons economisch systeem zodanig georganiseerd dat we werknemers nodig hebben om te produceren en dus winst te maken. Hij zegt “als 3D-printen en consoorten de vereiste arbeid verminderen tot nagenoeg nul, dan is dat evenwicht verbroken. Als we geen andere manier vinden om het inkomen te verdelen, keren we terug naar een feodale tijd met lijfeigenen en een gigantisch sociaal conflict.”

Zelfs voordat machines fysieke pobjecten konden maken –zijn opmerking over 3D-printen- zien we een massale ommezwaai. De terugval in de vraag om mensen in productiejobs verspreidt zich nu ook naar de verkoop omdat we online gaan winkelen. En het zal elke sector treffen met catastrofale gevolgen op tewerkstelling.

De technologiebedrijven groeien en nemen meer volk aan. Microsoft heeft de afgelopen negen jaar zijn aantal werknemers nagenoeg verdubbeld, maar het stelt nog steeds minder dan 100.000 mensen tewerk. De winsten van deze bedrijven groeien sneller dan hun aanwervingen.

Als de integrale beroepsbevolking van België de winst van een Applewerknemer zou opleveren, dan zou het land 3,3 biljoen dollar binnenhalen per jaar. Dat is meer dan zes keer het huidige bruto nationale product. Iedereen zou zes keer zo rijk zijn (en onze huizen zouden zes keer zo duur zijn).

Als je het langs de positieve kant bekijkt, zie je nog genoeg ruimte voor verbetering. Misschien creëert de technologie net kansen voor iedereen. Maar we moeten er ook rekening mee houden dat Steve Keen wel eens gelijk kan hebben en dat het kapitalisme toe is een aan bezinning.

Wat gaan we bijvoorbeeld doen met al die extra mensen? We kunnen ze naar het leger sturen, want het Amerikaanse Departement van Defensie is nu al de grootste werkgever te wereld met 3,2 miljoen mensen. Daarna komt het Chinese leger met 2,3 miljoen mensen, net iets meer dan de Amerikaanse warenhuisketen Walmart.

Ons lot is dus van oorlogen uit te vechten terwijl de machines het geld verdienen.