Mentale gezondheid & technologie: Eerste hulp bij ‘technologitis’!
Technologie is vandaag de dag niet meer uit ons leven weg te denken. Op quasi elk moment van de dag dat we wakker zijn, maken we gebruik van één of ander gadget. De gemiddelde huiskamer begint steeds voller en voller te staan met slimme apparaten. En zelfs wanneer we aan het slapen zijn, ligt de smartphone zelden ver van ons bed. Dat we leven in een tijdperk met zo’n uitgebreide technologische mogelijkheden, is een zegen. Maar het kan evengoed een vergiftigd geschenk zijn. Want soms worden we wel eens gek van alle impulsen die we continu ontvangen. Onze hersenen hebben stilaan de grootste moeite met al die prikkels te verwerken. Hoe meer technologie in ons leven, hoe minder we rust we nog hebben, zo lijkt het soms wel. Niet goed voor onze mentale gezondheid.
De psychologische impact die technologie kan hebben is dan ook een onderwerp dat steeds vaker onderwerp is van maatschappelijk debat. Facebook ligt zwaar onder vuur omdat dochterplatform Instagram depressies en een negatief zelfbeeld in de hand zou werken bij jongeren. Maar sociale media zeggen dan juist weer dat ze mensen het gevoel geven dat ze erbij horen. Wie heeft nu gelijk?
Mentale gezondheid: een onderschat probleem
Rond mentale gezondheid blijft tot vandaag de dag een soort taboesfeer hangen. Eind 2019 publiceerde de Christelijke Mutualiteit in samenwerking met de Universiteit van Gent resultaten van een onderzoek waaruit bleek dat nog steeds een kwart van de Vlamingen het moeilijk heeft om over psychische problemen te praten met hun directe omgeving. De voornaamste redenen die werden gegeven waren dat ze hun problemen ‘zelf willen oplossen’ of hun ‘omgeving niet willen belasten’. Maar ook schaamte of schrik voor negatieve reacties worden als redenen geven.
Het illustreert pijnlijk dat het stigma rond mentale gezondheid nog steeds niet helemaal uit onze maatschappij verdwenen is. En dat maakt de stap naar het zoeken van professionele hulp voor veel mensen een te grote kloof om te overbruggen. Dat blijft gek, want wie grieperig is, zal niet aarzelen om een dokter te raadplegen. Bij tandpijn gaan we liefst ook naar de tandarts in plaats van onze tand via de deurklink uit te trekken. En wie zou het durven om een kankerpatiënt ‘zwak’ te noemen? Maar iemand met een depressie, blijft dus wel met zijn kwalen zitten uit schrik die sticker opgeplakt te krijgen. Om psychische problemen te kunnen genezen, is het hoog tijd om ze uit de taboesfeer te halen.
“Iedereen weet dat hulp zoeken bij psychische problemen de beste oplossing is, maar toch durven veel mensen de stap zelf niet te zetten.”
Want psychische problemen komen veel vaker voor dan je directe omgeving misschien doet vermoeden. Volgens cijfers van de CM zouden zo’n 700.000 Vlamingen kampen met mentale gezondheidsproblemen. Die kunnen van variërende aard zijn: burn-outs, depressies, angststoornissen of schadelijke verslavingen. Er wordt wel eens foutief gedacht dat het vooral ouderen zijn die last krijgen van psychische problemen. Ook jongeren zijn er evengoed kwetsbaar voor. Vaak wordt dit veroorzaakt door een slechte situatie op school of thuis. Die groep staat het meest in contact met technologie. Zijn al die technologische gadgets dan toch niet zo onschuldig?
Digitale psychologen
Laten we nog geen veronderstellingen maken, want technologie kan zeker steun bieden aan iemand die het moeilijk heeft. Het internet biedt namelijk een platform om hulp te zoeken, en kan op die manier een goede tussenstap zijn in het zoeken naar professionele hulp. Ben je nog niet klaar om een professional te contacteren, dan heb je via Google zo heel wat informatie gevonden over psychische stoornissen en tips over hoe ze aan te pakken. Via sociale media of chatforums kunnen mensen misschien wel in contact komen met lotgenoten. Voor veel mensen is het soms makkelijker om online hun verhaal te doen, verscholen in anonimiteit.
Waar wetenschappers het wel eens over lijken te zijn, is dat apps een goed hulpmiddel zijn om de mentale toestand op een bepaald moment te meten. Sommige apps doen dat aan de hand van pushberichten, andere apps of gadgets zoals smartwatches meten fysiologische kenmerken. Apps kunnen op een zeer laagdrempelige manier betrouwbare en (over het algemeen redelijk accurate) informatie ‘right-here-right-now’ bekomen. Ze zijn bovendien ook zeer flexibel en kunnen meegroeien met de laatste technologische ontwikkelingen.
“Mentale gezondheidsapps zullen de psycholoog niet vervangen, maar kunnen de stap om hulp te zoeken wel kleiner maken.”
Het grootste probleem van mentale gezondheidsapps is dat de kwaliteit van de informatie die de apps aanbieden vaak nog te wensen overlaat. Ook doen veel apps loze beloften en valse claims door de indruk te wekken dat psychische problemen via een gratis te downloaden app kunnen opgelost worden. De metingen van die apps zijn ook niet altijd accuraat, omdat degelijke metingstechnologie gewoon te duur is voor de gemiddelde appontwikkelaar. Daarnaast is er altijd de privacykwestie die opduikt wanneer het over smartphoneapplicaties gaat. Ook zelfhulpapps hebben zich er al schuldig aan gemaakt om persoonlijke informatie over iemands geestelijke gezondheid door te spelen aan adverteerders.
Het mag voor psychologen dus zeker niet de bedoeling worden dat smartphoneapplicaties de rol overnemen van menselijke experts. Daarvoor is de kwaliteit van de gemiddelde applicatie voorlopig nog te laag. Hoewel ze over het algemeen zeer toegankelijk zijn, zullen ze ook altijd bepaalde personen uitsluiten. 65-plussers bijvoorbeeld zullen niet snel een applicatie downloaden om meer informatie te krijgen over hun mentale gezondheid. Onderzoek heeft aangetoond dat mensen met een depressie ook minder gebruik maken van een smartphone of andere gadgets. In combinatie met reguliere hulpverlening zit er wel veel potentieel in ‘digitale psychologie’.
Eenzaamheid in verbondenheid
Dankzij al die technologische hulpmiddelen, lijkt het alsof we dichter dan ooit staan bij onze familie en vrienden. We missen nagenoeg niets meer van de levens van zij die tot onze persoonlijke kring horen. Hoe paradoxaal het klinkt, maar juist omdat we denken constant verbonden te zijn met de rest van de wereld, voelen we ons er vaker van geïsoleerd. Verschillende studies hebben kunnen aantonen dat veelvuldig gebruik van sociale media kan psychische problemen in de hand werken. Dat heeft verschillende redenen. We gaan het beeld dat we op sociale media van anderen zien gebruiken als een spiegel om ons eigen leven te beoordelen. Maar niemand toont zijn ware zelf op die sociale media. We laten enkel de beste aspecten van ons leven zien. Kom je terug van een saaie dag op kantoor, dan kan het confronterend zijn om foto’s te zien van exotische vakantiebestemmingen, of dure spullen die werden aangekocht. Zeker voor iemand die al kampt met gevoelens van depressie kan die valse reality check ertoe leiden dat iemand zich (nog meer) onvoldaan met diens eigen leven voelt. En wanneer we dan zelf dan eens iets leuk posten, dan gaan we zelfbevestiging zoeken in het aantal likes dat we op die post kregen.
Daarnaast gaan we ook te veel belang hechten aan die digitale contacten. Wil je iemand horen, dan stuur je ze even een WhatsApp-bericht. Dat voortdurend heen-en-weer sturen tussen mensen heeft geleid tot een nieuw fenomeen: ‘sms-stress’. We verwachten dat iemand zijn of haar smartphone continue bij de hand heeft en te allen tijde kan antwoorden op onze berichten. Komt dat antwoord minder snel dan verwacht, dan leidt dat tot gevoelens van stress en onzekerheid. Heb ik misschien iets verkeerd gezegd? Daarnaast wrijven veel chatapplicaties het er nog eens extra in door te laten zien dat het bericht wel gelezen, maar onbeantwoord is gebleven. Gelukkig kan je dit in WhatsApp wel uitzetten via de instellingen. Voor die stressgevoelens bestaat een wetenschappelijke verklaring. Het ontvangen van een sms’je van iemand die ons dierbaar is, maakt het ‘gelukshormoon’ dopamine vrij in onze hersenen. Berichten sturen is verslavend.
Technologie vs mentale gezondheid: conclusie
Het antwoord op de vraag of technologie een positieve of negatieve impact heeft op mentale gezondheid, is dat het niet als een simpele of-of-vraag kan gesteld worden. Veel hangt immers af van de manier waarop we met technologie omgaan. Laten we technologie ons leven bepalen, dan zullen we daar onvermijdelijk wel eens door teleurgesteld worden. Technologie kan immers evengoed een grimmige partner zijn. Wanneer Instagram zegt dat zij niet de hoofdoorzaak zijn van mentale problemen, dan hebben ze dus geen ongelijk. Maar je kan de vraag wel stellen of het platform niet meer zou kunnen doen om gebruikers te informeren over potentiële schadelijke gevolgen.
Het beste advies dat we kunnen geven is om technologie te gebruiken waarvoor het bedoeld is: een hulpmiddel om ons dagelijks leven makkelijker te maken. Om tot rust te komen, kan het zeker geen kwaad om af en toe eens al die apparaten uit te schakelen.
