3D in je woonkamer

Al enige tijd is het alles 3D wat de klok slaagt bij de fabrikanten van beeldschermen. Een nieuw tijdperk volgens sommigen, al is het overmatige enthousiasme van het begin al wat geminderd. Toch lijkt 3D een blijver.

De grote vraag is: hoe werkt zo’n 3D-scherm eigenlijk? Daarvoor moeten we eerst kijken naar hoe onze ogen werken. Die zijn te vergelijken met twee camera’s, die ongeveer zes centimeter uit elkaar staan. Omdat de invalshoek anders is, verschillen ook de foto’s die ze nemen licht van elkaar. Uit de combinatie van die twee beelden halen onze hersenen diepte-informatie, waardoor we in drie dimensies kunnen zien.

Als we een kunstmatig 3D-effect willen creëren, komt het er dus op aan om aan ons linker- en rechteroog een licht verschillend beeld te tonen. Dat is dan ook precies wat een 3D-scherm doet: het toont afwisselend een beeld voor het linkeroog en een beeld voor het rechteroog. De bijhorende bril verduistert, synchroon met het scherm, het oog waarvoor geen beeld wordt getoond.

Om dat proces in goede banen te leiden, stuurt de televisie een synchronisatiesignaal naar de bril. Dat kan via infrarood, RF of bluetooth. Als dat proces snel genoeg herhaald wordt, vijftig keer per seconde per oog om preciezer te zijn, dan lijkt het alsof elk oog een andere beeldstroom te zien krijgt en ervaren we een 3D-effect.

De bril gebruikt voor de verduistering lcd-panelen, wat betekent dat hij een batterij nodig heeft, wat stuurelektronica en een ontvanger voor de synchronisatiesignalen.

Crosstalk
Om dat 3D-effect te bereiken worden er zogenaamde actieve brillen gebruikt. Het belangrijkste voordeel van zo’n bril is dat elk oog het beeld in Full HD te zien krijgt, zonder dat er resolutieverlies optreedt. Jammer genoeg zijn er ook flink wat nadelen aan verbonden.

Zo zorgt de bril voor flikkeringen als er omgevingslicht is, zeker met buislampen, en kunnen synchronisatieproblemen en een te trage reactietijd van het lcd-scherm voor crosstalk zorgen. Dat wil zeggen dat het linkeroog toch een deel van het beeld te zien krijgt dat voor het rechteroog bestemd is en omgekeerd. Het resultaat is een beeld met dubbele randen.

Gelukkig is er sinds enige tijd ook een alternatief. Een aantal fabrikanten heeft afgelopen jaar immers 3D-schermen met passieve brillen geïntroduceerd, en die werken op een heel andere manier. Op zulke schermen is er een polarisatiefilter aangebracht, waarbij de even lijnen ‘rechtsdraaiend’ gepolariseerd zijn en de oneven lijnen ‘linksdraaiend’.

3D-tv met een actieve bril: de televisie toont afwisselend een beeld voor het linker- en rechteroog. De bril dekt, gesynchroniseerd met de televisie, afwisselend het andere oog af.

De beelden die bestemd zijn voor het linker- en rechteroog worden dus tegelijkertijd getoond, maar het linkeroog krijgt alleen de even lijnen te zien en het rechteroog alleen de oneven lijnen. Door deze techniek kan ook de 3D-bril vereenvoudigd worden: die hoeft immers alleen maar twee correcte polarisatiefilters te hebben.

De belangrijkste voordelen van een passieve bril zijn dus dat hij erg licht en goedkoop is, en in tegenstelling tot een actieve bril geen flikkering veroorzaakt. In theorie is hij ook beter bestand tegen crosstalk. Bij een actieve bril moet je bovendien je hoofd perfect recht houden, terwijl dat bij een passieve bril niet nodig is.

Het belangrijkste nadeel is wel dat je maar de halve verticale resolutie ziet, waardoor we dus niet meer van een Full HD-beeld kunnen spreken. Autostereoscopie 3D zonder bril, ook bekend als autostereoscopie, is zo’n beetje de heilige graal van 3D. Zo goed als alle fabrikanten zijn op dit moment aan zo’n oplossing aan het werken.

Er zijn intussen al heel wat prototypes verschenen, maar ze lijden voorlopig allemaal aan hetzelfde probleem: een heel beperkte kijkhoek. Sterker nog, er zijn maar een paar punten waar je het 3D-effect kunt zien. Vaak staan er bij zulke prototypes dus één of meerdere plaatsen op de grond gemarkeerd waar je moet gaan staan om het 3D-effect waar te nemen.

Sta je ergens anders, dan is er helemaal niets van te zien. De beelden hebben ook steevast een lagere resolutie, een gevolg van de gebruikte techniek. Het verschil met HD-beelden is duidelijk zichtbaar. 

Autostereoscopie kan in haar huidige vorm mogelijk wel nuttig zijn bij draagbare toestellen, en dan denken we bijvoorbeeld aan de Nintendo 3DS-spelconsole, de LG Optimus 3D-mobiele telefoon of aan laptops als de Toshiba Qosmio F755. Die toestellen houd je immers recht voor je. Omdat je zulke apparaten daarenboven in de meeste gevallen ook als enige gebruikt, levert een 3D-scherm met slechts één standpunt niet meteen problemen op.

3D-tv met een passieve bril: de televisie toont de even lijnen van het beeld voor het linkeroog en de oneven lijnen van het beeld voor het rechteroog. Dankzij een polarisatiefilter op het scherm dat de even en oneven lijnen anders polariseert en een bijpassende bril, ziet elk oog slechts het linker- of rechterbeeld.

Films
Avatar zette 3D dan wel op de kaart in de film- en televisiewereld, maar één film maakt het verschil niet. Zonder een stevig en blijvend aanbod van 3D-content heb je dan ook weinig aan een 3D-scherm. Filmproducenten kijken echter vooral naar de hoeveelheid 3D-toestellen die er op de markt te vinden zijn.

Zolang dat er te weinig zijn, zijn de grote investeringen voor een 3D-productie niet erg aantrekkelijk. De sector zit dus momenteel in een vicieuze cirkel. Televisiemakers op hun beurt zien wel brood in 3D-content, maar ook hier zijn de zware investeringen en het gebrek aan personeel dat ervaring heeft met de technologie een hindernis.

Het is ook nog niet duidelijk wat voor programma’s zouden kunnen werken in 3D. Sinds het begin van het televisietijdperk zijn het vooral films en sportevenementen die ervoor gezorgd hebben dat televisie als medium kon blijven groeien, maar vooral in het geval van sportwedstrijden is het nog maar de vraag of 3D altijd een meerwaarde biedt.

Zwemwedstrijden lijken ons bijvoorbeeld absoluut zinloos in 3D, en zelfs van tennis en voetbal in 3D zijn we niet helemaal overtuigd. Sporten die wel erg boeiend zouden kunnen zijn in drie dimensies, zijn die disciplines waar de tegenstanders vrij dicht bij elkaar staan, op een beperkt terrein werken en/of waar je als toeschouwer dicht bij kunt staan.

Dan denken we bijvoorbeeld aan schermen, boksen, judo, karate of gymnastiek. Daarnaast zijn concerten en documentaires geschikte kandidaten voor een 3D-uitzending. De Britse omroep BBC denkt er ook zo over en is alvast bezig aan een 3D-versie van zijn bekende documentaire Walking with Dinosaurs.

De Toshiba Qosmio F755 was de allereerste laptop die een 3D-beeld leverde zonder dat er een 3D-bril nodig is.

Games
3D-films zijn dus nog schaars, iets wat niet gezegd kan worden van het 3D-aanbod bij games. De bekendste fabrikanten van grafische chips, Nvidia en AMD, hebben ondertussen een aardige bibliotheek opgebouwd met 3D-compatibele games. De manier waarop ze dat voor elkaar krijgen, verschilt wel. Nvidia werkt met zijn eigen technologie, 3D Vision, en beslist zelf waar de technologie wordt geïntegreerd.

Natuurlijk bevat nagenoeg elke grafische kaart uit hun aanbod een 3D-mogelijkheid, maar Nvidia zorgt ook zelf voor de 3D-brillen die je daarvoor nodig hebt. Schermfabrikanten moeten dus die techniek integreren om Nvidia 3D Vision te kunnen gebruiken. Bij AMD zit de vork anders in de steel. Daar worden de grafische kaarten ook voorzien van 3D-compatibiliteit, maar geeft AMD de 3D-software uit handen.

De Asus VG278H combineert de Nvidia 3D Vision 2-bril met een geïntegreerde ontvanger, zodat je op deze monitor ook een 3D-blurayspeler of een Playstation 3 kunt aansluiten.

Verschillende softwarefabrikanten kunnen hiermee aan de slag en bieden verschillende (betaal)pakketten aan met lijsten van ondersteunde titels. Hier heb je dus wel de vrijheid om zelf een bril te kiezen, al moet je meestal extra betalen voor de 3D-software. We merken dat Nvidia behoorlijk snel is met het integreren van 3D in de nieuwste games, dankzij een directe samenwerking met de ontwikkelaars.

Soms wordt een titel al van bij de lancering ondersteund, maar voegt Nvidia in latere drivers een betere ondersteuning toe als dat nodig blijkt te zijn. Door de gemakkelijke software kun je snel aan de slag. Bij een grafische kaart van AMD ben je afhankelijk van welke 3D-software je gebruikt.

Een veel voorkomende is TriDef van DDD, dat ondertussen een samenwerkingsakkoord heeft afgesloten met Samsung en HP voor de integratie van 3D bij de grafische kaarten van AMD. Hier gebeuren de 3D-updates niet zo snel als bij Nvidia, maar de bibliotheek van oudere titels is behoorlijk indrukwekkend.

Na Avatar bleef het toch een beetje stil in de filmwereld als het over speciaal voor 3D gemaakte films ging.

3D-monitors
Er zijn heel wat 3D-televisies, maar bij computermonitors is het een heel ander verhaal. Er zijn amper 3D-computerschermen te ontdekken, en als we er wel een vinden is dat meestal in samenwerking met Nvidia 3D Vision. Bovendien zijn de meeste stevig geprijsd. De Asus VG278H bijvoorbeeld is een 27 inchmonitor met 3D-bril voor 599 euro.

Je kunt trouwens je 3D-monitor ook inzetten voor andere 3D-toestellen, zoals een blu-rayspeler of een PlayStation 3. Alleen moet je dan eerst nagaan of die met elkaar werken. Als de ontvanger geïntegreerd zit in de monitor, zoals het geval is met de Asus VG278H, dan is die ook geschikt voor andere 3D-bronnen.

Kies je echter een 3D-monitor met aparte 3D-ontvanger, dan komen de problemen al snel bovendrijven. Omdat je ontvanger niet is gekoppeld met je scherm, maar met de computer, wordt het onmogelijk om andere 3D-bronnen aan te sluiten.

Bij de passieve brillen ligt het nog moeilijker. Nvidia 3D Vision en DDD’s TriDef werken perfect samen met gepolariseerde brilletjes, maar andere 3D-bronnen doen dat niet altijd. Soms werkt een bepaalde blu-rayspeler wel, de andere keer niet.

De PlayStation 3 bijvoorbeeld krijgen we bij geen enkele 3D-monitor met passief brilletje aan de praat. Wil je dus zeker zijn dat je andere 3D-apparatuur ook feilloos werkt, koop dan een 3D-monitor met actief brilletje én een ingebouwde zender/ontvanger.